مهارتهای شنیداری یکی از مهارتهای پیش کلامی است. کودکان قبل از آنکه شروع به صحبت کردن نمایند باید یکسری مهارتهایی را به دست آورند که به مهارتهای پیش کلامی معروف است. هرگونه نقص در مهارتهای پیش کلامی باعث مشکلات بعدی در گفتار و زبان می گردد.
همکاران فوق تخصص گفتار درمانی و کاردرمانی یاشام تبریز با استفاده از آخرین متدهای ارزیابی، مشاوره و درمان آماده ارایه خدمات و مشاوره رایگان به شما هستند برای دریافت مشاوره رایگان با ما تماس بگیرید.
تماس چشمی، توجه، کنترل تنفس، تقلید کردن، نوبت گیری، زبان و بازی، مهارت گوش دادن، آگاهی از صدا، صدا سازی، تمیز شنیداری، تمیز گفتار، حافظه ی بینایی _ شنیداری و اولین کلمات از جمله مهارتهای پیش کلامی هستند.
مهارت گوش دادن چیست ؟ و چگونه تقویت می شود؟
مهارت گوش دادن یکی از مهارتهای پیش کلامی لازم برای رشد گفتار و زبان است. مهارتهای گوش دادن یکی از مهارتهای مهم دوران کودکی است. چرا مهارتهای گوش دادن در اوایل کودکی حیاتی است. دوران کودکی دورانی پر از هیجان و شگفتی است. همچنین دوره ای است که در آن بچه ها چیزهای زیادی یاد می گیرند تا از نظر جسمی، شناختی، اجتماعی و عاطفی رشد کنند. مهارت های شنیداری قوی به هر چهار حوزه مرتبط است. شما می توانید مهارت های گوش دادن را در اوایل دوران کودکی از طریق بازی تمرین کنید تا به کودکان خود پایه ای محکم بدهید.
مهارتهای گوش دادن چیست و چرا مهم است؟
وقتی به مهارت های گوش دادن فکر می کنید، سلامت جسمانی گوش ها در ابتدا به ذهنتان خطور می کند.البته، این یک جنبه مهم و چیزی است که گهگاه در دوران کودکی مورد ارزیابی قرار می گیرد، به خصوص اگر به هر نوع مشکل ساختاری گوش مشکوک باشد.
با این حال، فراتر از توانایی شنیدن خوب، گوش دادن به آنچه مغز ما می‌فهمد و نحوه استفاده از صداهایی که ما می‌گیریم و پردازش میکنیم، مرتبط است. به نوبه خود، این عوامل به بسیاری از جنبه های دیگر یادگیری مربوط می شوند . درک شنوایی و تشخیص صداها برای رشد مهارت های گفتاری و زبانی مهم است.
اینها در حالی که در حال یادگیری صحبت کردن، خواندن، املا و نوشتن هستند مهم هستند. کودکانی که قادر به گوش دادن به صحبت های دیگران و درک آنچه گفته می شود هستند ، می توانند در مدرسه و خانه دستورالعمل ها را دنبال می کنند آنها از طریق گوش دادن به جزئیات زیادی در مورد هر چیزی که در اطرافشان می گذرد، میرسند.
کودکانی که شنوندگان خوبی هستند در صحبت کردن، معاشرت و برقراری ارتباط با دیگران موفق هستند که می تواند اعتماد و احترام را در بین همسالان ایجاد کند. این کودکان مستعد در شنیدن و درک می تواند حس تعلق و رضایت عاطفی خاصی را به دست آورند، به طور کلی، بچه‌هایی که شنونده‌های مؤثری هستند در خانه و مدرسه بهتر کنار می‌آیند.
چگونه این را آموزش می دهیم؟
راه های سرگرم کننده زیادی برای توسعه مهارت های گوش دادن در کلاس درس و خانه وجود دارد. مهارت های گوش دادن را می توان مستقیماً از طریق تعاملات روزمره، فعالیت های گوش دادن و بازی های هدفمند آموزش داد. آنها همچنین در طول بازی آزاد نیز آموزش داده می شوند.
خواندن برای کودکان و گفتن داستان برای آنها گزینه های عالی برای تشویق به گوش دادن در تمام سنین است. شما می توانید مهارت های گوش دادن را در طول روز در حین صحبت کردن، گوش دادن و پاسخ دادن به فرزندان خود آموزش دهید. برای آنها، شما الگوی گوش دادن فعال هستید .
سعی کنید از منفی ها دوری کنید، و با “نباید” شروع نکنید، که می تواند باعث شود بچه ها شما را از بازی دلسرد کند. درعوض، روی نکات مثبت تمرکز کنید، از جمله «متشکرم» زمانی که به درخواست‌ها یا پیشنهادات شما گوش داده و به آنها عمل کرده‌اند استفاده نمایید. این مهارتهای گوش دادن را تقویت می کند.
انواع گوش دادن
ما از انواع مختلف گوش دادن به دلایل مختلف استفاده می کنیم. اینها شامل گوش دادن متمایز، زیبایی شناختی، وابران و انتقادی است.
گوش دادن متمایز
با افزایش آگاهی واجی، کودکان از گوش دادن متمایز استفاده می کنند. این حالت شامل گوش دادن به صداهای قافیه و صداهای مختلف حروف یا گروه هایی از حروف در کلمات است. معانی کلمات تعیین یا حدس بزنند.
شنیدن برای لذت بردن:
به داستان‌ها، کتاب‌ها، نمایشنامه‌ها، موسیقی و ویدئو برای لذت گوش می کنند .آنها اغلب در حال یادگیری چیزهایی هستند و از مهارت های تفکر در حین گوش دادن استفاده می کنند، اما هدف اصلی در این مواقع لذت بردن است. این نوع گوش دادن با رشد تخیل همراه است
گوش دادن برای درک
این نوع گوش دادن اغلب در هنگام گرفتن دستورات بزرگسالان در خانه و مدرسه استفاده می شود. گوش دادن به سخنرانی‌های شفاهی، کتاب‌هایی که با صدای بلند خوانده می‌شوند و ویدیوها، از این گوش دادن استفاده می شود.
شنیدن انتقادی
بر اساس آنجه شنیده اند تصمیم بگیرند. این شامل نتیجه گیری بر اساس پایان یک داستان است، برای مثال، تصمیم گیری در مورد درسی که از طریق یک داستان آموخته شده است.
گوش دادن فعال چیست؟
در آموزش اولیه کودکی، مهارتهای گوش دادن فعال زمانی است که کودکان پیش دبستانی نقشی پویا در یک مکالمه یا سایر روش های ارتباطی ایفا می کنند. آنها همه یا بسیاری از رفتارهای زیر را نشان می دهند:
به بلندگو نگاه کن، به زبان بدن گوینده توجه کنید و به آن واکنش نشان دهید، شفاهی پاسخ دهید، از قطع صحبت گوینده خودداری کنید، سوالات خود را بپرسید، آنچه گفته شد را تکرار کنید، لبخند بزنید یا سری تکان دهید، تجربیات مشابه را به اشتراک بگذارید، درک را به روش های دیگر نشان دهید
گوش دادن غیرفعال از سوی دیگر، آنها اغلب حواسشان پرت می شود یا سعی می کنند چندین کار را همزمان انجام دهند. گوش دادن فعال یک ارتباط دو طرفه است . هدف این است که بفهمیم چه چیزی گفته می شود و نه فقط شنیدن آن. شنوندگان فعال معمولاً می توانند به سؤالات باز درباره آنچه شنیده اند پاسخ دهند.
حتی در دوران کودکی، گوش دادن فعال، همدلی و حل مسئله را در گروه تشویق می کند. شنوندگان فعال معمولاً نگرش مثبتی از خود نشان می دهند و دیگران می توانند برای دوستی آنها را جستجو کنند.
چگونه این مهارتها را در کودکان نوپا تقویت کنیم؟
برای تشویق و ایجاد مهارتهای گوش دادن در کودکان خردسال، زود شروع کنید. دوران نوزادی قطعا خیلی زود نیست که روی گوش دادن تمرکز کنیم.
در اینجا چند ایده جالب و ساده وجود دارد: ایده های جدید را به تجربیات قبلی فرزندتان پیوند دهید، در مورد آب و هوا صحبت کنید، یک اسباب بازی موزیکال را در اتاق پنهان کنید تا کودک پیدا کند، با صدای بلند بشمارید، برای خوب گوش دادن، تحسین یا بازخورد مثبت دیگری ارائه دهید.
فعالیتهایی برای توسعه این مهارتها برای کودکان پیش دبستانی
برای کودکان پیش دبستانی بسیاری از استراتژیهای ذکر شده در بالا مورد استفاده قرار گیرند. فراتر از این ایده‌ها، انواع پیشرفته‌تر بازیها و فعالیتهای گوش دادن فعال زیر را اضافه کنید:
بازی تلفن خراب، سایمون میگه بازی، مجسمه های موزیکال / بازی رقص فریز، در استوری کتابخانه، به صورت آنلاین یا حضوری شرکت کنید، بازی عجیب و غریب، دنبال کردن جهت فعالیت طراحی، به «شکار صدا» در فضای باز بروید، بازی چراغ قرمز، چراغ سبز، آلات موسیقی بنوازد
داستان های کوتاه را با صدای بلند بخوانید، آلات موسیقی خانگی بسازید، فعالیت ریتم من را کپی کنید، شعر در مورد افسانه ها را بخوانید، برای یک طرفدار آواز بخوانید و با موسیقی برقصید. درباره نحوه تصور “تصاویر ذهن” بر اساس آنچه می شنوید بحث کنید و مدل کنید
کودکان را با کلمات قافیه ، واقعی یا وانمود را به چالش بکشید. مراقبه ذهنی را تمرین کنید، با هم آشپزی کنید ، در مورد دستور غذاها بخوانید و بحث کنید، آهنگ های طنز آمیز را بخوانید، با فرزندان خود در مورد زمینه های مورد علاقه آنها صحبت کنید و زمینه های مورد علاقه خود را با آنها به اشتراک بگذارید
کودکان پیش دبستانی را برای بازگویی داستان های کوتاه به چالش بکشید، بازی ساز را حدس بزن، بازی صندلی های موزیکال، من بازی جاسوسی میکنم، یک داستان چرخشی بگویید و هر کودک یک جمله اضافه کند
هنگام خواندن با صدای بلند برای کودکان، پیشگویی ها را تشویق کنید، ارتباط بین داستان ها و زندگی خود کودک را تشویق کنید و در مورد آنها بحث کنید، بازی شنیداری لگو، بازی صدای حیوانات، زمزمه کردن، از جایی شروع کنید که فرزندانتان در حال حاضر هستند و از آنجا شروع به پیشرفت کنید و در حالی که به گسترش مهارتهای آنها ادامه می دهید، علایق آنها را در نظر داشته باشید و آنها را تقویت کنید.
آگاهی از صدا به چه معناست و چرا مهم است؟
کودکان قبل از اینکه قادر به درک صداهای پیچیده گفتاری و زبانی باشند، باید آگاهی‌شان را از صداهای اطراف افزایش دهند. با بررسی و اکتشاف وسایل و اشیاء متنوع، کودکان بتدریج قادر می‌شوند که صداها را به اعمال و اشیاء و مختلفی مرتبط بسازند. بچه‌ها معمولاً نسبت به صوت انسان اشتیاق بیشتری دارند. اما برای بچه‌ای که افت شنوایی شدید یا عمیق دارند، چنین چیزی ممکن نیست. شاید لازم باشد که آنها بفهمند که صدا وجود دارد و قبل از آگاهی از صدا لازم باشد، ارتعاش آن را از طریق بدن لمس کنند.
چگونه آگاهی از صدا را میتوان افزایش داد؟
کلمه یا علامتی جهت نشان دادن صدای بلند و آرام انتخاب کنید. هر گاه کودک شما صدای بلندی تولید کرد، گوشهای خود را بپوشانید، یا علامتی نشان دهید که به معنای صدای بلند است. توجه کودک را به چیزهای اطرافش جلب کنید تا هم صدای آنرا بشنود و هم آنرا لمس کند مثل ماشین لباسشویی یا آهنگی که از بلندگوی ضبط صوت پخش میشود. فرصتهای زیادی برای شنیدن صداهای مختلف و لمس ارتعاش آنها فراهم کنید. گوش دادن به صدای اطراف همراه با کودک بسیار مفید است. به صداهای خارج و داخل خانه گوش فرا دهید:
کوبیده شدن درها به هم، زنگ تلفن، صدای زنگ در، جریان آب، چکش بادی یا دریل، پارس سگ، آواز پرندگان
کشف صدا و مهارت گوش دادن
تجارب ارتعاشی و شنیداری زیادی برای کودک خود مهیا کنید:
کوبیدن اجسام
قاشق چوبی، در قابلمه و قاشق فلزی، قوطی شیر خالی، در شیشه مربا، طبل یا سطل خالی، روی طبل سکه‌های فلزی یا چیزهای کوچکی شبیه دکمه، خرده کاغذ و ……… بگذارید تا ضربات آنها را به رقص درآورند.
□ وسایل فوت کردن
سوت، ملودیکا، ترولپت، بادکنک موزیکال، بادکنکهای موزیکال با خروج هوا صدا تولید میکنند بادکنک را به پوست کودک نزدیک کنید تا علاوه بر شنیدن صدا، خروج هوا را نیز حس میکند.
تکاندن جغجغه
با ریحتن مواد ریز مثل شن یا نخود و …….. داخل قوطی میتوانید جغجغه‌های مختلفی بسازید. قوطی‌های فلزی یا مقوایی صداهای متفاوتی ایجاد میکنند. مزیت قوطی‌های پلاستیکی شفاف این است که کودک علاوه بر صدا و ارتعاش حرکت اجسام داخل آنرا می‌بینید. شما میتوانید اجسام جالب مثل ماشین کوچک یا توپ رنگی را داخل قوطی بگذارید تا کودک بعد از تولید صدا آنها را پیدا کند. اشیاء کوچک را تنها تحت نظارت در دسترس کودکان قرار دهید.
بازی صدا و مهارت گوش دادن
بعضی صداها را راحت‌تر از صداهای دیگر میتوان شنید. کودکان ممکن است در شنیدن صدای سنتورک مشکل داشته باشند ولی به ضربه طبل عکس‌العمل نشان میدهند. اگر کودک شما دچار افت شنوایی است، این بازی کمک میکند تا بدانید چه صدایی را بهتر از همه میشنود. یک سری اسباب بازیهای صدادار را جمع کنید و آنها را ابتدا از دید کودک پنهان کنید. وسایل زیر پیشنهاد می‌شوند:
زمانی را در نظر بگیرید که کودکتان بتوانند صداهای متنوع را تجربه کند. وسیله‌ای که فکر میکنید کودکتان صدایش را میشنود انتخاب کنید وقتی حواسش جای دیگر نیست (به جای دیگری نگاه میکند) صدایی ایجاد کنید و عکس‌العمل کودک را بررسی کنید. اگر کودک به صدا برگشت، وسیله را در اختیارش قرار دهید تا با آن بازی کند. در زمان دیگری بررسی کنید آیا کودک شما قادر است که با شنیدن صدای زنگ، مکعبی را داخل سطل از بیندازد یا خیر. صداهایی را که فکر میکنید کودکتان در طول روز قادر به شنیدن است با ذکر تاریخ در جایی ثبت کنید. مثل صدای تلفن، زنگ در، صدای برخورد…
صدا و سکوت
همزمان با بهبودی مهارتهای شنیداری، کودک شما قادر میشود که تفاوت بین سکوت و صدا را بگوید. توان تشخیص وسایل بی‌صدا به همان اندازه تشخیص وسایل صداساز برای کودک ارزشمند است. مجموعه‌ای از وسایل بی‌صدا و صداساز را گرد آورید. مثل: یک جغجغه، یک عروسک پارچه‌ای، یک خرس عروسکی،یک زنگوله و یک ساعت زنگدار (ساعتهای ارتعاشی برای افراد ناشنوا در بازار موجود است).
وسایل را از جعبه بیرون آمده به کودک اجازه دهید تا با آنها بازی کند و توجهش را به وسایل صدادار جلب کنید. برای اینکار از ژست و اشاره کمک بگیرید. با یک پاپت عروسک دستی، جغجغه را بردارید و با آن بصورت بی‌صدا و گاهی با صدا بازی کنید. با زنگ یا ارتعاش ساعت پاپت را بیدار کنید و هنگام سکوت بخوابانید.
جغجغه شنی
چهار عدد قوطی دردار پیدا کنید و چند عدد جسم ریز (مثل لوبیا) داخل آنها بریزید. اجسام ریز را داخل ۲ تا از قوطی‌ها بریزید و دو تای دیگر خالی بماند. یکی از قوطی‌ها را تکان بدهید تا صدا دهد و بعد داخل آنرا باز کنید تا کودکتان خالی یا پر بودن آن را ببیند. این بازیها توجه کودک به وجود صدا را افزایش میدهد و برای رشد مهارتهای شنیداری کودکان ضروری هستند.
کارتن مقوایی بزرگ
بگذارید کودکتان داخل یک کارتن مقوایی بزرگ پنهان شود و هر گاه شما یک ضربه به طبل زدید، یکدفعه خودش را نشان دهد و بعد شما ضربات را ملایمتر و بزنید و بچه همزمان پائین برود و در سکوت منتظر ضربه بعدی شما باشد. به این ترتیب کودک شما یاد میگیرد که با ضربه بلند بر خیزد و در حالت سکوت، بنشیند و منتظر بماند.
خانه مقوایی
یک جعبه مقوایی بزرگ را به شکل یک خانه درآورید. یک در و ۲ پنجره برای آن بگذارید، کودک داخل آن برود و منتظر کوبیدن در باشد.
تعقیب رد پا
با مقوا چند جای پا بسازید و مسیری را تشکیل دهید. هرگاه شما صدایی در آوردید کودک باید یک گام در مسیر جلو برود.
راه رفتن بر روی کوسن
چند کوسن را بر روی فرش قرار دهید. هر گاه کودک صدای طبل را شنید، باید به کوسن بعدی برود. 4 بازی بالا را میتوان بصورت گروهی انجام داد مثلاً یکی طبل یا سوت بزند و دیگری حل کند.
آگاهی از صدا
بازیهای شروع/ تمام این بازیها را میتوان بصورت گروهی انجام داد:
سربازان
کودک در اتاق رژه می‌رود و هرگاه شما طبل را به صدا درآورید او باید خبردار بایستند و با ضرب بعدی شما باید رژه را شروع کند. بهتر است طبل در دید کودک نباشد تا فقط متکی به قوه شنوایی باشد.
گوش کردن به موسیقی
یک موسیقی شاد پخش کنید. برای لمس ارتعاش میتوانید دستان کودکتان را روی بلندگوی ضبط قرار دهید و یا او را روی سطح سختی در کنار ضبط قرار دهید که ارتعاشات از آن طریق به کودک منتقل شود.همزمان با موسیقی یک عروسک را به رقص درآورید و موقع قطع آهنگ عروسک را رها کنید تا بیفتد. همراه با کودک، خود نیز با موسیقی بر قصید و هنگام قطع آن بایستید یا روی بالشت بخوابید.
رد و بدل کردن کیسه لوبیا
چند کودک دور هم می‌نشینند، هر یک کیسه لوبیا را رد و بدل میکند. زمانیکه موزیک قطع میشود کسی که کیسه را در دست دارد یک عمل خاص مثل پرتاپ آن به داخل سطل یا گذاشتن کلاه به سر یا دویدن دور اعضاء گروه ….. انجام می دهد.
جهت‌یابی صدا
جهت‌یابی صدا از لحاظ ایمنی بسیار مهم است. برای مثال، جهت‌یابی یک ماشین یا صدای بوق آن اهمیت حیاتی دارد. بعلاوه این مهارت درتعیین محل گوینده در میان یک جمع مهم است. برخی کودکان بویژه برخی کم شنوایان در این مهارت نقص دارند. ولی خوشبختانه این مهارت را میتوان ارتقاء داد بخصوص اگر افت شنوایی در هر دو طرف یکسان باشد.
جستجوی صدا
یک وسیله مناسب که کودکتان آن را میشنود، انتخاب کنید و آن وسیله صوتی را به او بدهید تا با آن صداسازی کند به او توضیح دهید که می‌خواهید آن را پنهان کنید. در صورت نیاز اجازه دهید تا بار اول را مشاهده کند. در محل پنهان شده دوباره وسیله را بصدا درآورید و ببینید که آیا می تواند آنرا پیدا کند. سپس چشمان او را با یک پارچه ببنیدید و در یک طرف سر او وسیله را به صدا در آورید و بررسی کنید که آیا دو قادر به تعیین سمت تولید صدای باشد یا خیر.
یافتن ابزار موسیقی
ابزار موسیقی را به صدا آورده، با هم گوش کنید. سپس کوسن یا بالشت را در دو طرف کاناپه قرار دهید و ابزار را زیر یکی از آنها پنهان کنید. کودک را تشویق به گوش کردن و کف محل صدا کنید. بجای کوسن میتوانید قوطی یا جعبه بکار برید و ابزار را دورن آنها پنهان کنید.
برای تولید صدای بلند از یک ضبط صوت کوچک و نوار موسیقی استفاده کنید و برای صدای آرامتر ساعت زنگدار مفید است. با پیشرفت کودک در این بازی، وسایل را میتوانید در همه جای اتاق پنهان کنید.
حافظه شنیداری و تقلید کودک
حافظه شنیداری و تقلید کودک یکی از تواناییهایی که برای رشد مهارت گفتار و زبان کودکان مهم است. توانایی و عملکرد صحیح در این مهارت است.این مهارت یکی از مهارتهای اساسی برای یادگیری ارتباط، زبان، گفتار و مهارتهای عملکردی و شناختی است. برخی از مشکلاتی که در آنها مشکلات حافظه و تقلید کودک وجود داردد عبارتند از:
کمبود توجه و تمرکز و بیش فعالی (اختلالات توجه و تمرکز)، اتیسم (اوتیسم)، کم شنوایی و ناشنوایی، در پردازش حسی و پردازش حس شنیداری، تاخیر در رشد گفتار و زبان، کم توانی ذهنی و ناتوانی ذهنی، اختلالات و مشکلات یادگیری، اختلالات و مشکلات خواندن و نوشتن، اختلالات تولید صداها و تلفظ، فلج مغزی و سی پی، مشکلات و اختلالات ناشی از آسیبهای مغزی و سکته و اختلالات ارتباط اجتماعی (اتیسم، آسپرگر و …….)
برای تقویت حافظه و تقلید کودک راههای بسیار متنوعی وجوددارد. در ادامه بازی برای تقویت حافظه و تقلید کودک پیشنهاد میگردد.
بازی تولید آهنگ برای تقویت حافظه شنیداری و تقلید کودک
۱- جلوی کودک و درمانگر یک وسیله آهنگساز یکسان وجود داشته باشد. ۲- درمانگر آهنگر ار آهسته و منظم و با قاعده تولید کند. ۳- اگر از صدای خودتان استفاده میکنید یک صدا را مرتب تکرار نمایید. میتوانید همراه با تولید صدا می توانید ریتم بگیرید که میتواند یک بازی گروهی خوب باشد.
۴- بعد از اینکه ریتم آهنگهای ثابت تثبیت شد می توانید از تغییر آهنگ استفاده نمایید. ۵- از کودک بخواهید که آهنگی را که میشنود را پس از ۵ ثانیه تکرار نماید. ۶- بعد از تقلید موفق کودک از آهنگ از حوزه دید کودک خارج شوید. تا کودک صداها را فقط بشنود.
روش کار در بازی تقویت حافظه شنیداری و تقلید کودک
۱- این کارها را انجام بدهید. دست بزن، طبل بزن، ضرب گرفتن با انگشت، ضرب گرفتن با پا
تکان دادن سر، حرکات بدن و دایره
۳- نمونه ریتمها و آهنگهای مختلف را تقلید کند. ۴- صبر کن من هر وقت علامت دادم کار را انجام بده دقت کن اول من این کار را انجام میدهم. ۵- من میرم پشت سر تو یا اتاق دیگر همان صدایی را که من در آوردم تو هم در بیار
حافظه شنیداری:
در زیربخش ارزیابی حافظه شنیداری توانایی نگه داری لغات ویا سطوح بالاترگفتار(جمله یاجملات) در حافظه شنیداری بررسی میشود. ارزیابی دقت شنیداری قبل از حافظه میتواند کمک کننده باشد. حافظه و دقت بینایی همراه با حافظه و دقت شنیداری در رشد شناختی کودک تاثیر فراوانی دارد.
این زیر بخش شامل دو قسمت است. برای ارزیابی قسمت های پیچیده ترمی باید ارزیاب از شناخت کودک در زمینه برخی از اجزاء دستوری اطمینان داشته باشد. باید توجه داشت که ارزیابی حافظه شنیداری در دوزمینه متفاوت یعنی با A – استفاده از تصاویر B – بدون استفاده از تصاویر وبصورت حرکتی می تواند انجام شود.
A-1 ارزیابی حافظه شنیداری با استفاده ازتصاویر:
مواد آزمون 16 تصویر از زمینه های مختلف
نحوه اجرا فعالیت
ارزیاب تصاویربدون زمینه را در نوبت های مختلف وجداگانه و درسریهای۳تایی،۴تایی، ۵تایی روی میز میچیند در هریک از نوبتها و در ارتباط با هرسری ابتدا نام یک تصویر را برای کودک می گویدکودک می باید بعد از شنیدن نام تصویرها،تصویر یا تصاویرمربوطه را به ارزیاب بدهد. در هر سری نام بردن تصاویرتوسط ارزیابآنقدر اضافه می شود تا تعداد تصاویر نام برده شده توسط اوبا تعدادتصاویر چیده شده روی میز برابرشود.
ارزیاب می تواند در آخرین مرحله از نام بردن تصاویردر هر سری از سوال منفی استفاده کند. به عبارت دیگر در کنار نام بردن تصاویری که چیده شده از تصویری نام ببرد که جزءآن تعدادتصاویر چیده شده نیست. پس از آنکه مشخص شد کودک توانایی نگهداری همان تعداد از تصاویر در هر سری را داراست(برای مثال توانایی نگهداری سه تصویر از سه تصویر چیده شده را داراست)
ارزیابی حافظه شنیداری در سری بعد (مثلا سری چهارتایی) و نام بردن یک تصویر شروع شده و به تدریج به تعداد تصاویر نام برده شده توسط ارزیاب افزوده میشود. میتوان ارزیابی حافظه شنیداری را تا سری پنج تایی انجام داد و سپس مجددا ارزیابی را از سری سه تایی شروع کرده و این بار فاصله کودک از میز تصاویر را تغییر داد.
میتوان پس از ارزیابی حافظه شنیداری کودک در هر سری به جای ارزیابی در سطح یا سری بالاتر فاصله کودک را تا تصاویر افزایش داد. برای مثال اگر کودک کنار میز ایستاده و با شنیدن نام تصاویر بلافاصله آنها را در اختیار درمانگر قرار میدهد بار دیگر این بار فاصله کودک را از میز تغییر داده و ارزیابی را تکرار میکنیم.
تغییر فاصله در ارزیابی حافظه شنیداری:
قبل از ارزیابی تعداد تصاویر بیشتر، میتوان همان تعداد تصاویر را هنگامی که کودک در فاصله یک متری، ۵/۱ متری، ۲ متری و ۵/۲ متری قرار میگیرد انجام داد و بعد به سری بعدی که تصاویر بیشتری چیده خواهند شد، رفت. بدین ترتیب کودک میباید کلمات مربوط را مدت زمان بیشتری در حافظه شنیداری خود نگهدارد.
ارزیابی حافظه شنیداری با تصاویر
ارزیابی حافظه شنیداری با استفاده از تصاویر میتواند به این صورت انجام گیرد. ابتدا در هر نوبت و در ارتباط با هر سری (سه تایی، چهارتایی و پنج تایی) از تصاویر تنها یک تصویر نام برده شود. بلافاصله ارزیابی در سری بعدی انجام شود . مجددا به سری اول (سه تایی) برگشته و دو تصویر از هر کدام سری ها نام برده شود .
تا اینکه در هر سری تعداد تصاویر نام برده شده با تعداد تصاویر چیده شده در هر سری یکسان شود و بعد فاکتور فاصله(با مدت زمان نگهداری کلمات در حافظه شنیداری) را در ارزیابی وارد ساخت. کارت های مورد استفاده در این قسمت از ارزیابی میباید در حیطه شناخت کلامی (واژگانی) کودک باشد هرچند که در واژگان بیانی کودک نیست.
در ارزیابی حافظه شنیداری با استفاده از تصاویر باید دقت داشت:
اولا: کودک به گفتار آزمونگر متمرکز باشد. برای این منظور آزمونگر وکودک باید ارتباط چهره به چهره داشته باشند. دوما: قبل و بعد از بیان ر کلمه و جمله و یا در بین هر دو یا چند کلمه (جمله ،عبارت) سکوت وجود داشته باشد،تا از وارد شدن عوامل مزاحم به حافظه و ذهن کودک جلوگیری بعمل آید.
A-2 ارزیابی حافظه شنیداری با استفاده از کارتهای مربوط به فعالیتهای مختلف:
مواد آزمون- ۱۲تصویر که فعالیت خاصی را نشان میدهد .(Action Pictures)
نحوه اجرا
همچون ارزیابی حافظه شنیداری با استفاده از تصاویر، ارزیاب در نوبت های مختلف و جداگانه تصاویر را در سری های سه تایی، چهار تایی، پنج تایی روی میز قرارمیدهد. در هر نوبت در ارتباط با هر سری(مثلا سه تایی) ابتدا یک تصویر را توصیف میکند( مثلا آقا غذا میخورد).
بعد دو تصویر را توصیف میکند(مثلا آقا غذا میخورد، پسر گریه میکند). بعد سه تصویر را توصیف میکند. در هر نوبت ذکر شده کودک باید تصویر یا تصاویر توصیف شده را به ارزیاب بدهد. مراحل و سایر ویژگی های انجام آزمون همچون ارزیابی حافظه شنیداری با استفاده از تصاویر میباشد.
B-1 ارزیابی حافظه شنیداری با استفاده از دستورهای حرکتی:
مواد آزمون-وسیله ای چون کتاب، لیوان، ماشین بزرگ، مداد، پاک کن …
نحوه اجرا حافظه شنیداری
ارزیاب در نوبت های مختلف و جداگانه به کودک دستورات یک قسمتی، دوقسمتی، سه قسمتی و چهارقسمتی را میدهد. دستورات میتواند تک کلمه ای یا یک جمله کامل باشد که از ساده به پیچیده تغییر میکند.
مثال دستورات تک کلمه ای بشین، پاشو،بخند، بیا،برو که در نوبت های مختلف در ترکیبات یک قسمتی، دو قسمتی،سه قسمتی و چهارقسمتی به کودک ارائه خواهند شد. از هر نمونه سه مورد به کودک ارائه خواهد شد.
مثال دستورات با استفاده از جملات ساده مثلا “در را ببند” ، “توپ را بده” ، “دستت را بر بالا” ، “مهره را توی لیوان بینداز” ، “عروسک بزرگ را بده به من”. درجملات ساده حداقل یک یاقید مورد استفاده قرارگرفته است که حتما یکسان وثابت نیست،
دستورات دراین تست می تواند هریک به تنهایی ویا درآن واحد دو یا سه دستور به طور همزمان به کودک ارائه شود. از هر نمونه یک دستوری، دو دستوری، سه مورد به کودک ارائه خواهد شد، مثال دستورات با استفاده از جملات پیچیده:
توپ را بگذار کنار عروسک بزرگ. ماشین آبی را توی جعبه بگذار. لیوان کنار کتاب را روی جعبه بگار. دستورات این قسمت نیز میتواند هر یک به تنهایی و یا در آن واحد دو یا سه دستور به طور همزمان به کودک ارائه شود.
در این قسمت نیز از هر نمونه تک دستوری و دو دستوری… سه مورد به کودک ارائه خواهد شد. درک دستورات پیچیده دو قید و یا دو صفت و یا درک جمله بکار رفته اند. دستورات با استفاده از جملات ساده و پیچیده میتوانند جداگانه و یا در ترکیب با یکدیگر به کودک ارائه شوند.
ارزیابی حافظه شنیداری در قسمت های ارائه دستورات تک کلمه ای،جملات ساده و جملات پیچیده حداقل۳-۴ نمونه دستور به کودک ارائه شود. دستورات همراه با پاسخ کودک در برگه ارزیابی ثبت خواهند شد. حافظه شنیداری یکی از معیارهای مهم در سنجش تحصیلی کودکان می باشد.
دقت شنیداری و 3 راه ارزیابی آن
دقت شنیداری:
دقت شنیداری از مهارتهایی می باشد که کودکان برای یادگیری کامل و خوب گفتار و زبان به آن نیازمند هستند. همکاران متخصص گفتار درمانی و کاردرمانی یاشام برای تقویت دقت شنیداری ابتدا آنرا ارزیابی میکنند
سپس با استفاده از روشها و راههایی آنرا درمان می کنند. در ادامه راههایی برای ارزیابی دقت شنیداری پیشنهاد می گردد. فیلم زیر بازی را برای تقویت توجه شنیداری به شما آموزش می دهد.
ارزیابی دقت شنیداری:
زیر بخش ارزیابی دقت شنیداری مقدمه زیر بخش حافظه شنیداری است و دو قسمت متفاوت راشامل میشود هر یک میزان توانایی کودک در توجه و تمرکز بسوی محرکات شنیداری را ارزیابی خواهد کرد.
ازجمله نکات مهمی که باید مورد توجه ارزیاب قرارگرفته و بدقت در برگه ارزیابی ثبت شده میزان زمانی است که کودک در معرض محرک شنیداری قرارداده میشود. همچنین ثبت فاصله زمانی بین قطع شدن محرک و پاسخ مناسب کودک وجود و عدم وجود فعالیتهای بی ربط با آزمونی که کودک انجام میدهد و یا مشغولیتهای که او به هنگام اجرای آزمون انجام داده است از جمله مواردی است که می باید مورد توجه ارزیاب قرار گیرد.
۱- ارزیابی دقت شنیداری از طریق تشخیص صدا:
مواد آزمون
افکت یا صداهای محیطی ضبط شده به روی کاست-ضبط صوت-۴نوع اشیاء و وسایل صداساز در دو سری
نحوه اجرا
A- ارزیاب به کودک می گوید”پس از اینکه ضبط صوت روشن شد هربار صدای مثلا بوق ماشین را شنیدی به من اطلاع بده”. در این نحوه از آزمون کودک باید صدای مورد نظر ارزیاب را از میان صداهایی که به نوبت از طریق ضبط صوت پخش می شوند را شناسایی و به ارزیاب اطلاع دهد. مدت زمانی که کودک در معرض هر محرک شنیداری قرار میگیرد ۷-۵ ثانیه و در سه نوبت مختلف میباشد.
روش دوم ارزیابی دقت شنیداری:
B- ارزیاب هریک از وسایل صداساز را مقابل کودک بطور جداگانه و چندین بار به صدا درمی آورد. سپس هریک از وسایل را جداگانه در اختیار کودک قرار میدهد تا او نیز بارها و بارها وسیله را بصدا درآورد.
سپس وسایل صداساز را درسریهای۳-۲ تایی روی میز مقابل کودک قرار میدهد و خود پشت سر او قرار میگیرد طوری که کودک او را نبیند، از وسایلی که خود در اختیار دارد درنوبت های جداگانه وهرنوبت یک وسیله را به صدا در آوردو از کودک می خواهد تا وسیله مورد نظر رادر سری که مقابل او قرار گرفته است نشان دهد. مدت زمانی که کودک باید در معرض محرک صوتی باشد ۵ ثانیه می باشد.
3- ارزیابی دقت شنیداری از طریق تشخیص شنیداری-حرکتی:
مواد آزمون
وسایل صداساز
نحوه اجرا
ارزیاب از کودک می خواهد تا فعالیتی خاص را شروع کند مثل ریختن مهره ها داخل شیشه، جمع کردن مهره از روی میز، انداختن مکعب داخل جعبه، راه رفتن. سپس به او می گوید تا با شنیدن صدای زنگ(باسنتورک یاصوت…)فعالیت خود را متوقف کند و سپس با شنیدن محرک شنیداری دیگری فعالیت خود را ازسر بگیرد.
فواصل زمانی بین هر محرک شنیداری اهمیت ونظم خاصی ندارد. بعد از ارزیابی دقت شنیداری، بررسی حافظه شنیداری اهمیت دارد.
حافظه بینایی – شنیداری
حافظه بینایی – شنیداری یکی از مهارتهای پیش کلامی ضروری برای کسب گفتار و زبان است. یک بخش اساسی یادگیری زبان شامل بخاطر آوردن اطلاعاتی است که از طریق کانالهای بینایی و شنیداری از طریق گوشها و چشمها بدست آمده است. برخی کودکان در پردازش و بخاطر آوردن چیزهایی که دیده یا شنیده‌اند با شکل مواجه هستند.
چرا حافظه بینایی- شنیداری مهم است؟
بهبود حافظه نقش مهمی را در یادگیری زبان ایفا می‌نماید. کودکان از تمامی حسهای خود جهت دریافت اطلاعات مربوط به زبان بهره می‌جویند. در واقع سازماندهی و بخاطر آوردن این اطلاعات در حین استفاده از زبان جهت تنظیم ایده‌ها و افکار امری ضروری محسوب میشود.
چگونه حافظه بینایی – شنیداری را می توان بهبود و بخشید؟
بازیهای مربوط به حافظه بینایی- شنیداری از طریق دیدن و شنیدن بدنبال بهبود حافظه لازم جهت زبان شفاهی میباشند. این بازیها کودک را تشویق کند تا به ضبط و بازیابی اطلاعات بپردازند. در بسیاری از آنها مهارتهای حافظه بینایی- شنیداری و حافظه توالی با هم همپوشانی دارند.
بازیهای پنهان کردنی
بازی کیم: وسائل لازم : ۲ تا ۷ اسباب بازی مختلف مثل ماشین، عروسک، خرس عروسکی، توپ، کتاب و یک فنجان
دو یا سه اسباب بازی را انتخاب نموده و با آنها بازی کنید. اسباب بازیهای مورد نظر را بر روی یک میز خالی و خلوت قرار دهید. چشمهای کودک را بپوشانید و بخواهید که به سمت دیگری نگاه کند. در این حین شما یکی از اسباب بازیها را از میان بقیه بردارید.
ملاحظه کنید که آیا کودک میتواند اسباب بازی پنهان شده را تشخیص دهد. برای کمک به وی می توانید به او بگوئید مثلاً “خرس کجاست؟ خرس رفته”. سپس بدنبال خرس بروید و آن را به روی میز برگردانید. بتدریج با افزایش توانایی کودک تعداد اسباب بازیها را بیشتر کنید و یا هر بار بیش از یک اسباب بازی را پنهان کنید تا بازی برای وی سخت‌تر شود.
قایم کردن و جستجوی حیوانات
وسایل لازم: ۲ تا ۵ شبکه رنگی با اندازه‌های مختلف و ۲ تا اسباب بازی
کار را با دو یا سه بشکه و به همان میزان اسباب بازی آغاز کنید. هر با یک اسباب بازی را به کودک نشان دهید و سپس آن را در مقابل چشمانش داخل شبکه‌ها پنهان نمائید. کشیدن تصاویری ساده، به کودک در بیاد آوردن محل قرارگیری به کودک کمک می کند. قبل از باز کردن در بشکه‌ها کودک باید بخاطر بیاورد که داخل هر شبکه کدام اسباب بازی قرار دارد. در صورت لزوم کودک را با اشاره یا تقلید صدای اسباب بازی مذکور راهنمایی کنید. بتدریج تعداد حیوانات را افزایش دهید تا بازی سخت‌تر شود.
تطابق تصاویر
کارت تصاویر
وسائل لازم: مجموعه کارت های تصویر، شما و کودک هر کدام ۵ کارت از تصاویر یکسان انتخاب نمائید ( دو سری کارت مشابه ۵تایی ). مجموعه کارتهای کودک را در مقابل دیدگانش بچینید. ۳ کارت از مجموعه کارتهای خود را به او نشان داده، روی میز بچینید.
به او کمک کنید تا همان تصاویر را در میان کارت های خود پیدا کند و با کارتهای روی میز مطابقت دهد. بازی را تکرار کنید و به منظور سخت‌تر نمودن بازی، تصاویر خود را پس از نشان به کودک پوشانده و یا بر عکس بگذارید و از او بخواهید که مورد نظر را از میان کارتهای خود از حفظ تصاویر پیدا کند. بتدریج کارت های بیشتری را بکار بگیرید .
بازی خرید
وسائل لازم : کارتهای تصویر یا تصاویر غذا- یک سبد خرید . ۵ کارت تصویر را انتخاب نموده و بر روی میز قرار دهید. با استفاده از اشاره یا کلام از کودک بخواهید که سه تصویر را از میان آنها پیدا نموده و در داخل سبد خرید بیاندازد.
مثلاً: ” ژله، سیب و سوسیس را به من بده”. در آغاز با هر ترتیبی که کودک تصویر را ارائه داد از وی بپذیرد، اما در مراحل بعدی وی باید تصاویر را با همان ترتیب بیان شده به شما ارائه دهد. چنانچه لازم بود توالی مذکور را چندین بار تکرار نمائید. برای تنوع بیشتری می توانید یک لیست خرید تهیه نمائید. از کلمه‌ها و تصاویر جهت کمک به حافظه کودک استفاده کنید.
بازیهای گروهی
این بازیها را می توان با دو یا چند کودک یا افراد بزرگسال انجام داد.
این حیوان دست کیه
وسائل لازم: سه تا ۶ عکس مختلف مثل گاو- اسب- گربه- مورد نیاز است. از کودک بخواهید که به هر کس یک تصویر بدهد. در مورد هر تصویر صحبت کنید. مثلاً ” گاو دست باباست «مومو»”. هر فرد باید رفتار حیوانی را که در دست دارد تقلید نماید تا در حافظه کودک محکمتر ثبت شود.
سپس کارتها را برگردانید. کودک باید بخاطر بیاورد که حیوان دست چه کسی است. به عنوان مثال از وی بپرسید” گاو دست کیه؟ “. یا در روش دیگر می توان کارتها را با هم در آمیخته و از کودک خواست که هر کارت را به صاحب آن کارت برگرداند. بتدریج تعداد تصاویر را بیشتر کنید به نحوی که به هر فرد دو یا چند تصویر برسد.
تغییر مکانها
وسائل لازم : انواعی از پوشاک مانند کلاه دستکش- عینک آفتابی- روسری. گروه کوچکی از بچه‌ها باید روی روی صندلیها بطور بطور دایره وار بنشیند. به هر کودک یک نوع پوشاک بدهید. صحبت نمائید تا معلوم شود هر کودک کدام مورد را می خواهد بپوشد.
از هر کودک بخواهید که نوع لباسی را که خود باید بپوشد بخاطر بیاورد و آن را زیر صندلی قرار دهد. ابتدا نام دو مورد پوشاک را بیان کنید. در این هنگام دو کودکی که لباسهای مذکور متعلق به آنهاست باید پس از شنیدن نام لباسها، آنها را بپوشیده و جای خود را با هم عوض کنند.
به منظور سخت‌تر نمودن بازی نام لباسهای بیشتری را بیان نمائید. در انتها نیز همه لباسها را در وسط دایره قرار دهید وملاحظه کنید که آیا کودکان بیاد می آورند که هر لباس متعلق به چه کسی است؟
توالی سازی
من رفتم قدم بزنم
وسائل لازم: ماکت کوچک حیوانات، یک جعبه قدیمی یا کتاب
بازی را با انتخاب یک حیوان ( مثلاً مرغابی ) آغاز کنید و بگوئید ” من رفتم قدم بزنم یک مرغابی دیدم”. کودک را تشویق کنید تا این کلمه مرغابی تکرار نماید و یا به مرغابی اشاره نماید.
اکنون حیوان دیگری را پشت سر حیوان اول روی یک خط قرار دهید، مثلاً لاک پشت ) و بگوئید: ” من رفتم قدم بزنم و یک مرغابی و لاک پشت دیدم” کودک را تشویق کنید که نام مرغابی و لاک پشت را بیان نماید و یا هر یک را نشان دهد.
حیوان دیگری را اضافه کنید و مجدداً بگوئید: ” من رفتم قدم بزنم و یک مرغابی یک لاک پشت و یک گربه دیدم “.یک کاغذ یا پرده مقابل حیوانات مذکور بگیرید و ببینید که آیا کودک می تواند آنها را با ترتیب صحیح بیاد آورد. بتدریج حیوانات اسباب بازی بیشتری را مورد استفاده قرار دهید.
من رفتم خرید
وسائل لازم: یک جعبه پر از اسباب بازی
یک جعبه اسباب بازی را در میان کودکان قرار دهید. یکی از کودکان در ابتدا یک اسباب بازی را از میان جعبه انتخاب میکند و به بقیه نشان میدهد. سپس کودک اسباب بازی مذکور را زیر میزش پنهان می‌نماید و در این هنگام باید بگوید: ” من رفتم خرید و یک ……… خریدم”. سپس نوبت کودک بعدی است.
او باید نام اسباب بازی اول را بخاطر بسپارد و جمله کودک اول مجدداً تکرار نماید و سپس یک اسباب بازی انتخاب نموده و پس از نشان دادن به بقیه، آن را زیر صندلی خود پنهان می‌نماید و نام آن را به جمله‌ای که گفته بود اضافه نماید.
مثل من رفتم خرید یک …………… و یک ………..خریدم. کودک سوم نیز به همین ترتیب نام دو اسباب بازی قبلی را به خاطر می‌سپارد و اسباب بازی بعدی را انتخاب می‌نماید. این روند تا حد ممکن ادامه می یابد.
توالی سازی صداها
وسائل لازم: سه اسباب بازی صدا دار یا ابزار موسیقی نظیر قاشق یا فنجان پلاستیکی یک ظرف فلزی جهت کوبیدن – یک قوطی حاوی سکه‌های پول یا یک دایره زنگی جهت تکان دادن- شیپور کاغذی و ضبط صوت.
با یکی از اسباب بازیهای فوق صدا سازی نمائید و کودک را تشویق کنید که کارتان را تکرار نماید. سپس به ترتیب دو صدای مختلف را تولید نمائید و کودک را تشویق کنید که صداها را با همان ترتیب تولید نماید. چنانچه کودک در تقلید موفق بود اینبار سه صدا را تولید نمائید و از وی بخواهید تا سه صدا را با همان ترتیب ایجاد کند. در ابتدا به کودک اجازه دهید که هنگام ایجاد صدها شما را مشاهد نماید.
توالی فعالیتها
مجموعه‌ای از فعالیتهای مختلف را اجرا نمائید و کودک را تشویق کنید که فعالیتهای انجام شده را با همان ترتیب تقلید نماید. کار با دو فعالیت انجام دهید و بتدریج فعالیتهای جدیدی را اضافه نمائید. مثال: دستها را در هوا تکان دهید- دستها را پشت سر خود مخفی کنید – دستها را روی کمر بگذارید.
توالی وقایع روزمره
تصاویر ساده‌ای را از فعالیتهای روزمره ترسیم نمائید مانند مثالهای زیر شستن لباسها: لباسهای کثیف در داخل یک سبد هستند – ماشین لباس شویی- آویزان تصویر لباسهای بر روی طناب- تصویر اتو کردن
درست کردن کیک یا بیسکوئیت: تصویری از مواد مورد نیاز – تصویر خمیر مخلوط در داخل کاسه- در داخل فر، تصاویر توالیها موجود در طبیعت: یک پرنده در حال لانه سازی – تخم‌گذاری در داخل لانه- شکسته شدن تخم‌ها- پرنده مادر که یک کرم برای بچه‌ها آورده است. با کودک در مورد هر تصویر صحبت کنید. بعد، آنها را از هم جدا نمائید. ترتیب آنها را بهم بزنید و سپس از وی بخواهید که مجدداً و بطور صحیح تصاویر را مرتب نماید.
توالی سازی داستان‌ها
کتابهای تصویری را باز کنید و داستانهای مورد علاقه کودک بارها و بارها برای وی بخوانید. داستانهای تکراری برای کودکان کم سن بسیار جالب و جذاب هستند مثل بز بز قندی . پس از آشنایی کودک با داستان از وی بخواهید که قبل از رفتن به صفحه بعد در حین داستان وقایعی را اتفاق افتد پیش بینی نماید.
تصاویر ساده‌ای را از داستان را برای کودک ترسیم نمائید. توالی تصاویر را بهم بزنید و با کمک او مجدداً آنها را به ترتیب صحیح بچینید. اگر کتابهای قدیم را در دست دارید می توانید عکس‌های آنها و مورد استفاده قرار دهید. همچنین می توانید با پاپت چسبی شخصیتهای داستان را درست کنید و داستان را خارج از کتاب به نمایش در اورید.
تمیز شنیداری
تمیز شنیداری یکی از مهارتهای پیش کلامی است. بازی های تمیز شنیداری با افزایش آگاهی کودک از تفاوتهای ظریف بیان صداها، مهارتهای شنیداری را در او تقویت میکند. کودکان از طریق بازیهای مذکور تفاوت یک صدا از صدای دیگر را در می‌یابند. بازیهای مربوط به این بخش در واقع بدنبال رشد مهارتهای تمیز شنیداری از طریق گوش دادن به مجموعه‌ای از صداهای مختلف میباشد.
چرا بهبود تمیز شنیداری امری مهم محسوب میشود؟
کودکان در حین گوش دادن به تفاوتهای ظریف میان صداها میتوانند فرق میان زیر و بمی (زیر یا بم)، بلندی (آرام/ بلند)، کشش صدا (منقطع ـ ممتد) و ریتم (تند ـ‌کند) را دریابند. یادگیری و تشخیص تفاوتهای مذکور جهت درک گفتار مفید است و نیز کودک را به برقراری ارتباط از طریق موسیقی و حرکت تشویق میکند.
چگونه تمیز شنیداری را میتوان بهبود بخشید؟
جلب توجه کودک به صداهای محیطی وصحبت کردن در مورد آنها بهمراه بازیهای خاصی که در این زمینه وجود دارد میتواند، به کودک در توجه به تفاوتهای صوتی مثل بلند/ آرام و زیر/ بم یاری رساند.
تقلید ریتمهای موسیقیایی:
تند و کند: ضربات تند و کند را بر روی یک طبل یا یک قوطی بزنید و کودک را تشویق کنید که از آن تقلید نماید. به اواجازه دهید که در ابتدا کار شما را مشاهده نماید سپس خود به انجام آن کار بپردازد. وقتی کودک تفاوت تند و کند را درک نمود این بار صدا را از پشت یک پرده یا صندلی ایجاد نمایند. در این حالت او به جای نگاه کردن، به تفاوت مذکور گوش میدهد.
ممتد و منقطع:
صداهای ممتد و منقطع را با استفاده از دهان، صوت یا بوق پلاستیکی ایجاد نمائید. بوقهای جشن برای مشاهده طول صدا مفید هستند به همین حالت صدای یک سوت ممکن است همانگونه که شنیده میشود، احساس گردد لذا این نیز مفید است. کودک را تشویق کنید که به تفاوت در منقطع و ممتد بودن صدا توجه نماید و به تقلید آنها بپردازد.
بلند و آرام:
با کوبیدن دوسنج یا سرقابلمه به یکدیگر صداهای بلندی را ایجاد نماید. سپس کودک را تشویق کنید که همانند شما عمل نماید. پس صداهای بسیار آرای را ایجاد نمائید و ببینید که آیا کودک قادر به تقلید آنها میباشد یا خیر؟.
به منظور تأکید به تفاوت میان صداها، حرکات خود را به صورت اغراق‌آمیز انجام دهید. هنگامی که کودک این مسئله را درک نمود. صداها را در خارج از میدان بینایی او تولید نمائید و ببینید که آیا میتواند به تقلید آنها بپردازد.
ریتمها:
کودکان بزرگتر ممکن است قادر به تقلید ریتمهای ساده مثل، کندـ تند- تند-کند، باشند. در این بخش نیز در ابتدا به کودک اجازه دهید که ابزار (صوتی) را مشاهده نماید، سپس آن را پنهان کنید و وی را تشویق کنید که تنها با شنیدن صداها و ریتم آنها را تقلید نماید.
زیر و بم:
یک صدای بم را با پیانو، زیلوفون یا سنتورک فلزی[۱]تولید نمائید و کودک را ترغیب کنید تا به تقلید آن بپردازد و همین کار را با صدای زیر انجام دهید و در مورد تفاوتهای میان این دو نوع صدا صحبت کنید. کودک را برگردانید و یا از او بخواهید که چشمهایش را بپوشاند. ملاحظه کنید که آیا او بدون دیدن میتواند صدای بعدی را تقلید نماید.
حرکات
اکثر این بازیها برای گروهها یا کلاسهای جمعی کودکان مناسب‌تر از حالت انفرادی است.
تند و کند:
در این بازی کودکان میتوانند با تغییر در سیگنال صوتی همانند یک خرگوش به سرعت بدوند و یا مانند یک لاک‌پشت به آرامی شروع به خزیدن نمایند. مثل ضربات تند و کند طبل
ممتد و منقطع:
کودکان در این بازی باید با شنیدن صدای ممتد یک سنج مثل یک آدم قد بلند گامهای بلندی بردارند و با شنیدن ضربات کوتاه، همانند یک خرگوش گامهای کوتاهی بردارند.
بلند و آرام:
کودکان پس از شنیدن یک صدای بلند مثل کوبیدن یک تکه چوب بر روی طبل، پاهای خود را محکم به زمین بکوبند و با شنیدن صدای آرام در اطراف اتاق بصورت پاورچین و روی نوک پا حرکت کنند. یا اینکه با شنیدن یک صدای بلند شروع به پریدن و با شنیدن صدای آرام شروع به نشستن نمایند.
ریتمها:
در این بازی بچه‌ها در یک دایره قرار میگیرند و به هر کدام ابزار صداساز مثل دو تا در قابلمه داده میشود. نباید همه بچه‌ها وسیله یکسانی داشته باشند. آنها باید بکوشند تا ریتم را حفظ نمایند. هر چه سطح مهارت کودکان بالاتر رفت ریتمهای سخت‌تری را به آنها ارائه می‌نمائیم.
زیر و بم:
هنگام تولید یک صدای زیر نظیر زنگهای کالسکه، کودکان سرپا می‌ایستند و هنگام تولید صدای بم مثل ضربه طبل، میتوانند بر روی یک توپ بنشینند.
چراغهای راهنما:
قرمز: ایست (یکبار بر روی دایره زنگی بکوبید) زرد: آماده شدن (با انگشتان بر روی دایره زنگی ضربه بزنید) سبز: حرکت (دایره زنگی را تکان دهید) در این بازی ابتدا بر روی، بایست – حرکت کن، تمرین کنید.
بدین منظور هنگام تکان دادن دایره توسط شما، بچه‌ها باید در حالی که تظاهر به راندن ماشین میکنند شروع به راه رفتن یا دویدن در اطراف اتاق نماید. هنگام کوبیدن بر روی دایره بچه‌ها باید متوقف شوند.
پس از آن نوبت به پخش صدای مربوط به آماده شدن میشود. بچه‌ها پس از شنیدن این صدا (یعنی یا لرزاندان دایره، در جای خود به آرامی شروع به حرکت می‌نماید. بنابراین زرد به معنای درجازدن، سبز به معنای حرکت در اطراف اتاق و قرمز به معنای ایست و توقف است.
شکار خرس (خرس پیدا کن):
ابتدا ما یک خرس اسباب بازی را در اتاق پنهان نمائید و از یکی از بچه‌ها بخواهید که آن پیدا نماید. سایر بچه‌ها هنگامی که وی به خرس نزدیک میشود باید با وسائل خود صدای بلندی را تولید نمایند و هنگامی که وی در حال دور شدن است صداهای آرامی را تولید نمایند.
یافتن کلاه
بچه‌ها با یک ریتم (ضرب) در اطراف اتاق قدم زده و کلاه را پیدا میکنند. وقتی ضرب تغییر نمود کلاه را بر سر می‌گذارند.
انتقال صدا:
در این بازی بچه‌ها به همراه وسایل صداساز خود دایره وار می‌نشینند. کودک اول یک صدا تولید می‌نماید پس از اتمام صدا نوبت کودک بعدی است که صدا را ایجاد نماید. در این بازی برخی صداها مانند کوبیدن روی طبل کوتاه هستند و برخی مثل کوبیدن سنج طولانی‌تر هستند.
تطبیق صداها
وسایل لازم: چیزهای کوبیدنی: سرهای قوطی‌ـ چوب و ظرف گیاه (گلدان)، وسایل تکان دادنی: قوطی‌های حاوی قرقره‌های نخ یا دسته کلید و وسایل خراشیدنی: شانه و خطکش یا مداد و مقوای شیاردار
کار را با انتخاب دو صدای متفاوت آغاز کنید به کودک زبان کافی بدهید تا ایجاد صداهای مختلف را تجربه نماید. سپس شما میتوانید به تقلید صداهایی که او تولید میکند، بپردازید و این روند را به طور متقابل با وی ادامه دهید. وسایل صداساز فوق را در پشت پرده پنهان نموده و به صدا درآورید.
پس از شنیدن صدا توسط کودک باید دید که آیا کودک قادر است به تطابق و تقلید آن بپردازد؟ به منظور سخت‌تر نمودن این تکلیف سه ابزار صداساز مختلف را بکار بگیرید.
تطابق صدا با فعالیت:
در ابتدا به سه وسیله صداساز مختلف مثل زنگ و سوت و جغجغه احتیاج است. کودک شما میتواند به صداهای مختلف به شیوه‌ای خاص پاسخ دهد. به عنوان مثال او میتواند پس از شنیدن صدای زنگ شروع به چرخیدن نماید. با شنیدن صدای جغجغه سر خود را لمس نماید و با صدای سوت بازوهایش را خم کند. وقتی کودک با این بازی آشنا شد صدا را از پشت پرده ایجاد نمائید. بدین ترتیب او مجبور میشود که با دقت به صدا گوش نماید.
صداهای ضبط شده
وسائل لازم: یک دستگاه ضبط صوت؛ اسباب بازیهای صوتی مثل یک طبل جغجغه یا اسباب بازی موزیکال.
اسباب بازیهای صدا دار:
۲ یا ۳ اسباب بازی صدادار را که کودک از بازی کردن با آنها لذت می‌برد انتخاب کنید. هر بار یکی از آنها را به صدا درآورید. و اجازه دهید تا کودک به صداها گوش نماید سپس صداهای مذکور را بر روی نوار ضبط کنید و برای کودک پخش نمائید. حال باید ببینید که آیا کودک میتواند به تطابق صدا با اسباب بازی بپردازد.
صداهای بدنی:
کودک را تشویق کنید که به تقلیدصداهای بدنی ساده نظیر موارد ذیل بپردازد: دست زدن، کوبیدن سه انگشت بر روی یک دست، کوبیدن پاها، برخورد صدادار زانوها، نچ‌نچ کردن با زبان و ترکاندن لپها. هر بار یکی از صداهای مذکور را بر روی نوار ضبط نمائید و همراه کودک به آنها گوش دهید. باید دید که آیا کودک قادر به تشخیص صداهای نوار و همراهی نمودن با آن میباشد؟
صداهای خانگی:
صداهایی که در منزل قابل شنیدن است نظیر زنگ تلفن، به کوبیدن در، صدای ماشین لباسشویی و گریه بچه را بر روی نوار جهت شنیدن کودک ضبط نمائید.
لوتوی صداها:
صداها را با تصاویر مطابقت دید در مورد آنها محبت نمائید.
بسیاری از فعالیتهای این بخش بطور خاص مرتبط با کودکانی است که دچار اختلالات تلفظی یا افت شنوایی می باشند که غالباً در درک و بیان گفتار دچار شکل هستند. این فعالیتها باید با ترتیبی منظم، تحت نظارت و راهنمایی دقیق متخصصان مربوطه انجام گیرد.
تمیز هجا:
به منظور تمرین خاص بر روی تمیز هجاها مجموعه‌ای از تصاویر باید تهیه گردد. واژه‌ها در صورت امکان باید برای کودک آشنا باشد ترکیبات هجایی بر اساس افزایش سختی طراحی شده‌اند و باید بر مبنای مرحله‌ای که کودک در آن قرار دارد انتخاب شوند.
کلمات تک هجایی در مقابل کلمات ۴ هجایی، کلمات تک هجایی در مقابل کلمات۳ هجایی، کلمات تک هجایی در مقابل کلمات ۲ هجایی
استفاده از سه کلمه به جای دو کلمه (که یک گام دشوارتر از موارد قبلی است)؛ مثل یک کلمه تک هجایی، یک کلمه دو هجایی و یک کلمه سه هجایی. در این بخش کلمات و فعالیتهای مختلفی را جهت حفظ انگیزه و علاقه کودک میتوان بکار برد.
تمیز واکه:
کودکان در این بخش می‌آموزند که صداهای انتزاعی را با تصاویر عینی مطابقت دهند و سپس شروع به تمیز میان واکه های کشیده مختلف نمایند.
صدای واکه های کشیده، تصاویر مرتبط
ـ (آ) پا
ـ (و) کوه
ـ (ی) فیل
همچنین میتوان واکه های کوتاه و بلند را تمرین کرد.
ـ (اُ) کت
ـ (اَ) سگ
ـ (اِ) کتاب
برای کودکان کم شنوا ارائه مثالهای واکه ای در داخل کلمه یا هجا از اهمیت بیشتری برخوردار است. نظیر بی/ با …….
جفت‌های کمینه:
جفت‌های کمینه جهت رشد تمیز واکه ها مفید میباشند زیرا واکه ها در کلمات معنادار در تقابل با هم قرار میگیرند.
تربیت شنیداری چیست؟ و چه مراحلی دارد و چه ویژگیهایی دارد؟
برنامه تربیت شنوایی ،بر سه جنبه بسیارمهم و جداگانه از رشد و توسعه مهارت های شنوایی و حافظه شنیداری تمرکز دارد: آگاهی از صدا، تمایز آوایی و درک شنوایی
هرکدام از بخش های بالا شامل فهرستی از خرده مهارت های شنوایی متوالی است. سرعت گفتار، فاصله و استفاده از محرکات رقابتی یا صدای زمینه از عواملی است که درحین اجرای برنامه قابل تغییر است
این برنامه را می توان برای انواع افت شنوایی ملایم،متوسط، شدید و عمیق مورد استفاده قرار داد. افزون بر این، نتایج کاربرد این برنامه برای کودکان یرخوردار از دستگاه کاشت حلزون بسیار موفقیت آمیز بوده است.
مرحله شروع برنامه تربیت شنیداری
کودکی که بتواند همه مواد آزمونی را باموفقیت بگذراند، باید در موادآزمونی نهایی مورد ارزیابی قرار گیرد. در این صورت برای تعیین مرحله شروع برنامه تربیت شنوایی،آزمون سطح بندی نیوشا در حضور محرکات رقابتی نیز انجام می گیرد. کودک باید در مواد آزمونی بخش درک شنوایی در حضور محرکات رقابتی مورد ارزیابی قرار گردد.
آشنایی با محرکات رقابتی
بخش عمده ارتباط شنوایی روزانه ما در محیطی ساکت نظیر آنچه در کلینیک های شنوایی شناسی دیده می شود،صورت نمیگیرد. درمقابل، ارتباط شنوایی بیشتر در محیط های عادی مانند کلاس درس،رستوران ها،مهمانی ها اتفاق می افتد.
در این قبیل موقعیت ها،کودکان مبتلا به آسیب شنوایی در تشخیص پیام اصلی از صدای زمینه یا محرکات رقابتی دیگر،دچار مشکل می شوند. انجام برنامه شنوایی در حضور محرکات رقابتی به کودک کمک میکند تا این مهارت ها را توسعه دهد.
اگر کودک نتواند اولین خرده مهارت درک شنوایی را در حضور محرکات رقابتی با سطح شدت ۷۰ دسی بل را با موفقیت طی کند،شدت محرکات رقابتی باید آنقدر کاهش یابد تا او بتواند این مرحله را به درستی انجام دهد
آگاهی از صدا در تربیت شنیداری
اولین مرحله شروع برنامه تربیت شنوایی، آموزش کودک در واکنش نسبت به وجود صدا می باشد. افزون بر این ،این مرحله اغلب مشکل ترین مرحله نیز می باشد. در این مرحله کودک کم شنوا باید یاد بگیرد تا به صداهای مختلف به طور تثبیت شده واکنش نشان دهد.
این صداها باید شامل اصواتی نظیر هجاهای گفتاری،گفتار معنادار ،نام کودک،صداهای محیطی معنادار، صدای وسایل صدا ساز،سرود های آهنگین و غیره.
باید به کودک فرصت داده شود تا انواع مختلفی از صداها را بشنود و به آنها به خوبی واکنش نشان دهد. قبل از آنکه کودک بتواند به صدای جدیدی واکنش نشان دهد،باید با آن اشنا شود.
بخش آگاهی از صدا شامل دو قسمت می باشد. قسمت اول ،مربوط به مراقبت و استفاده کودک از دستگاه تقویت کننده است. قسمت دوم،مجموعه آموزش را شامل می شود که به کودک در دریافت صدا از طریق دستگاه تقویت کننده کمک می کند .
تمرینات بخش اول تربیت شنیداری
۱- کودک به وجود صداهای محیطی بسامد پایین و بلند واکنش نشان می دهد.
۲- کودک به وجود هجاهای گفتاری بلند واکنش نشان بدهد.
۳- کودک به انواع صداهای محیطی مختلف واکنش نشان بدهد.
۴- کودک زمان توقف صداهای محیطی مداوم را نشان بدهد.
۵- کودک زمان توقف یک هجای گفتاری ممتد را نشان بدهد.
تمایز آوایی در تربیت شنیداری
دراین بخش از برنامه،کودک مهارت گوش دادن به الگوهای دیرش،شدت و زیروبمی صوت ونیز ویژگی هایی مانند سرعت گفتار،خیشومی بودن و صدای واکه ها وهمخوان ها در ابتدا و انتهای هجا و واژه ها را یاد میگیرند.
تمرینات ابتدا بدون حضور محرکات رقابتی انجام میگیرد. پس از آن که کودک تا حد ظرفیت شنوایی اش تمرینات تمایز و شناسایی آواها و همخوان ها را انجام داد. تمرینات در حضور محرکات رقابتی شروع می شود.
دستورالعمل ویژه انجام تمرینات در حضور محرکات رقابتی درقسمت جداگانه ای آورده شده است. در این تمرینات،کودک فرصت پیدا میکند تا به صدای خودش گوش بدهد.این امر از اهمیت زیادی برخوردار است. در بسیاری از موارد،درمانگران تمریناتی را ارائه میدهند که در آنها کودک باید به صدای دیگران گوش دهد. هدف از بخش حاضر این است که کودک با ویژگی های صدای گفتاری خویش نیز آشنا شود.
ویژگی های دیرش آوایی در تربیت شنیداری
این قسمت،مجموعه تمریناتی را شامل می شود که هدف آنها ،آشنا کردن کودک با الگوهای صوتی موجود در گفتار است. کودکانی که قادر به شنیدن و تولید الگو های مختلف صوتی هستند ،از گفتار هنجارتر و روان تری برخوردارند.
کودک یک صوت منقطع و کوتاه را از یک صوت ممتد و کشیده تمیز می دهد.کودک یک صوت ممتد را از هجای تکراری تمیز می دهد.کودک تعداد صداهایی را که می شنود،می شمارد.
ویژگی های شدت آوایی در تربیت شنیداری
در این قسمت کودک به انواع هجاها و واژه های آشنا در سطوح شدتی مختلف گوش می دهد. در این تمرینات کودک از سطح شدت گفتار دیگران و مهم تر از آن،سطح شدت گفتار خویش آگاه می شود.
اگر کودک خیلی ارام یا خیلی بلند صحبت می کند،این تمرینات فرصت خوبی را برای درمانگر فراهم می کند تا با کودک دراین مورد بحث نماید و او را با سطوح شدتی مختلف گفتار آشنا کند.
۱- کودک گفتار نجوا را از گفتار بلند تمیز می دهد. ۲- کودک گفتار نجوا را از گفتار معمولی تمیز می دهد. ۳- کودک صدای نجوا را از سکوت تمیز می دهد. ۴- کودک گفتار معمولی را از گفتار بلند تمیز می دهد.
ویژگی های زیر و بمی آوایی در تمیز شنیداری
کودک اصوات مداومی را که با دو شیوه متفاوت ارائه می گردد،از یکدیگر تمیز می دهد. اصوات یک بار به شکل یکنواخت و بار دیگر همراه با تغییرات دائم زیر و بمی ارائه می گردد. کودک یک سرود آشنا را که با دو شیوه متفاوت ارائه شده باشد از یکدیگر تمیز میدهد. سرود مورد نظر یک بار به صورت یکنواخت و بار دیگر به صورت موزون ارائه می گردد. کودک یک صوت ممتد افتان را از یک صوت ممتد خیزان تمیز می دهد.
درک شنیداری
برخی از کودکان در تمرینات نخستین بخش تمایز آوایی پیشرفت چشمگیری دارند،درحالی که برخی دیگر تمرینات بخش درک شنوایی را به سرعت پشت سر می گذارند. توصیه می شود که در کودکان خردسال،تمرینات بخش تمایز آوایی ودرک شنوایی به طورهمزمان شروع شود.
در تمرینات بخش شنیداری باید از زبانی استفاده شود که کودک در زندگی روزانه با آن سروکار دارد. فعالیت ها نیز باید مناسب با سن او باشد. تمایز گفته هایی که از لحاظ طول تفاوت زیادی با یکدیگر دارند. تمایز پیام های زبانی از پیام های غیر زبانی، استنتاج معنایی از ویژگی های آوایی، تمایز عبارات گفتاری که کودک به طور معمول استفاده می کند. گوش دادن همراه با تفکر روی مفاهیم و یادگیری اطلاعات جدید از طریق گوش دادن و یادگیری از طریق تقلید.