دیزآرتری یک نوع اختلال حرکتی گفتار و اکتسابی است که در اثر صدمه ی سیستم عصبی محیطی یا مرکزی ایجاد می شود و کنترل ماهیچه ها را مختل می کند. تقریبا تمام جنبه های تولید گفتار مثل فرکانس، بلندی، کیفیت صوتی، تشدید، سیستم تنفسی حمایت کننده ی گفتار، آهنگ، تولید و غیره ممکن است به درجات مختلف دچار آسیب شود.
برای دریافت مشاوره و راهنمایی حضوری یا تلفنی کلیک کنید
دیز آرتری چیست؟ و علایم گفتاری دیز آرتری کدام است؟
دیزآرتری اختلال گفتاری به خاطر ضعف عضلات است. دیزآرتری حرف زدن را برای فرد مبتلا مشکل می کند. مردم در فهم آنچه که فرد مبتلا به دیزآرتری میگوید مشکل دارند. آسیب شناسان گفتار و زبان، گفتار درمانی و یا گفتاردرمان میتواند به فرد مبتلا به دیزآرتری کمک کند.
درباره ی دیز آرتری
ما عضلات بسیاری را برای صحبت کردن استفاده میکنیم. عضلات درگیر در گفتار و صحبت کردن شامل عضلات صورت، لب ها، زبان، حلق و عضلات تنفسی است. زمانی که عضلات درگیر در گفتار و عضلات گفتاری ضعیف هستنتد صحبت کردن سخت تر است. دیزارتری زمانی رخ میدهد که شما دارای عصلات ضعیف هستید که ناشی از اسیب مغز است. دیزآرتری یک اختلال حرکتی گفتار است که میتواند خفیف تا شدید باشد. ممکن است دیزآرتری با دیگر مشکلات گفتار و زبان رخ بدهد.
مشکلات همراه با دیز آرتری:
ممکن است در برنامه ریزی پیام ها در مغزتون برای عملکرد ماهیچه ها مشکل داشته باشید که اپراکسی / آپراکسی نامیده میشود.
شما میتوانید تنها در درک گفته های دیگران یا در گفتن افکار خود به دیکران مشکل داشته باشید که آفازی نامیده میشود.
نشانه های دیز آتری
اگر دیزآرتری دارید شما ممکن است: گفتاری همراه با “من من”داشته باشید که درک آن سخت است. گفتار آرام، گفتار خیلی سریع، به نرمی صحبت کردن، توانایی این را ندارند ک زبان و لب و فک را به خوبی حرکت دهند.
صدایی روباتیک و تکه تکه دارید. تغییرات در صدایتان وجود دارد. ممکن است صدایی خشن یا نفس آلود داشته باشید. ممکن است صدایی هایپرنیزال داشته باشید یا تو دماغی صحبت کنید.
علل دیزآرتری
آسیب مغزی باعث دیزارتری /دیزآرتری میشود. این ممکن است در بدو تولد یا بعد از بیماری یا جراحت اتفاق بیافتد. هر چیز دیگه ای ک باعث اسیب مغزی شود میتواند باعث دیزارتری شود.
علل دیزآرتری / دیز آرتری مانند:
سکته، جراحت مغزی، تومور، بیماری پارکینسون، آ ال اس / ALS، هانتیگتون، ام اس / MS، فلج مغزی / سی پی / CP، دیستروفی عضلانی
ارزیابی دیزارتری / دیزآرتری
یک گفتاردرمان در گفتاردرمانی میتواند گفتار و زبانتان را ارزیابی کند. گفتاردرمانگر با ارزیابی تصمیم می گیرد ایا شما دیزآرتری دارید یا یک مشکلات دیگری دارید.
گفتاردرمان در گفتار درمانی نگاه خواهد کرد که شما تا چه حد دهانتان ، لب و زبانتان را حرکت می دهید. تا چه اندازه خوب نفس میکشید. او به گفتار شما در تک کلمه، جمله و در مکالمه گوش خواهد داد. گفتاردرمان در گفتار درمانی درک گفتار و بیان گفتاری شما را خواهد سنجید.
انواع دیزارتری:
تقسیم بندی دیزآرتری را براساس icf می توانید مشاهده کنید.
دیزآرتری فلسید
در اثر آسیب به نورون های حرکتی تحتانی است. وضعیت عضلات شل است و دچار آتروفی شده است. رفلکس های ضعیف دارند و تن عضلات پایین است.
ویژگی های گفتاری دیزآرتری فلسید:
تولید ضعیف است ، صدای نفس آلود دارند، هایپرنازالتی دارند.
دیزآرتری هایپوتونیک
سیستم اکستراپیرامیدال آسیب دیده است. حرکات پایین تر از حد نرمال است دامنه ی حرکتی عضلات گفتاری محدود شده است. توانمندی حرکتی مناسبی ندارند.
ویژگی های گفتاری دیزآرتری هایپوتونیک
کاهش تکیه ها ، عدم تغییر فرکانس و بلندی صدا، مکثهای نامناسب، تکرار واج ها و زیر و بمی یکسان دارند.
دیزآرتری هایپرتونیک
سیستم اکستراپیرامیدال آسیب دیده است حرکات غیر ارادی و افزایش دامنه ی حرکات و ناتوانی در کنترل آنها مشاهده می شود.
ویژگی های گفتاری دیزآرتری هایپر تونیک
مکث های طولانی و نامناسب، سرعت متغییر گفتاری، کشیده گویی واج ها، دم و بازدم ناگهانی و توقف صوتی از ویژگیهای گفتاری دیزآرتری هایپرتونیک است.
دیزآرتری مخطلط
درصورتی که مجموعه ای از اختلالات و بیماری های ایجاد کننده ی دیگر انواع دیزآرتری و اختلالات ارتباطی و حرکتی آنها به طور همزمان در یک فرد دیده شود به طوری که نتوان نوع خاصی از دیزارتری را تفکیک داد، دیزارتری از این نوع است.
دیزآرتری آتاکسیک
مخچه مرکز مهم هماهنگی و یک‍پارچه سازی فعالیت های حسی حرکتی است. آسیب به آن دیزآرتری آتاکسیک را سبب میشود. مخچه فیبرهایی را از کورتکس حسی و حرکتی یا به صورت مستقیم و یا از طریق هسته های واسطه ای دریافت میکند. آسیب به مخچه و راههای آن دیزآرتری آتاکسیک نامیده میشود.
این نوع دیزآرتری در اثر آسیب به مخچه به وجود می آید. عضلات هایپرتونی دارند و حرکات بیماران مبتلا به دیزآرتری فلسید کند و بی دقت است.
علت شناسی دیزآرتری آتاکسیک:
دیزآرتری آتاکسیک به واسطه ی آسیب به برخی بخش های مدار کنترل مغزی ایجاد میشود و آسیب ممکن است منحصرا به مخچه وارد شود و یا ممکن است آسیب کلی تر باشد و چندین سیستم را تحت تاثیر قرار دهد علل آن عبارتند از بیماریهای دژنراتیو(MS)، سکته، ضربه، تومور، مسمومیت الکلی یا دارویی
ویژگی های نورولوژیک همراه دیزآرتری آتاکسیک:
دیزآرتری آتاکسیک نوعی اختلال در هماهنگی ظریف همراه با نقص در یکپارچگی اطلاعات حسی و اجرای حرکتی است. ممکن است دست برای برداشتن یک شی دور از هدف مورد نظر پرتاب شود. ناهنجاری از این قبیل زمانی بروز میکند که وقتی از بیمار میخواهیم تا نوک بینی اش را با انگشت لمس کند به سمت چانه نشانه میرود در این بیماران توانایی تغییر سریع حرکت دچار اختلال میشود،
همچنین تعادل دچار نقص شده و راه رفتن را به مشکل مواجه میکند. حرکت به آهستگی آغاز شده و در دامنه ی حرکتی خود نیز به آهستگی ادامه میابد . در این افراد تن عضلانی پایین است ، لرزش حرکتی در حین انجام حرکات هدفمند نیز وجود دارد
ویژگی های گفتاری دیزآرتری آتاکسیک:
آواسازی در بیماران دیزآرتری آتاکسیک
صدای بیمار تقریبا طبیعی ولی گاهی با تغییرات بلندی بیش از حد همراه است . ممکن است خشونت صدا شبیه به صدای ضخیم و خشن همراه با لرزش صوتی هم دیده شود (شبیه به گفتار یک فرد الکلی ) احتمال وجود دیسفونی و بی ثباتی صوتی در این افراد وجود دارد
تشدید در بیماران دیزآرتری آتاکسیک
معمولا عملکرد دریچه ی کامی حلقی سالم و ویژگی های تشدید طبیعی است.گاهی اوقات هایپرنازالیتی رخ میدهد و خروج خیشومی با درصد وقوع کمتری دیده میشود.
تولید در بیماران دیزآرتری آتاکسیک
تولید مبهم همخوان ها، خرابگویی واکه ای و شکست ها ی تولیدی نامنظم از مشخصه های گفتار آتاکسیک است. برخی از بیماران سرعت طبیعی دارند ولی معمولا سرعت تولیدی کند است
نواخت در بیماران دیزآرتری آتاکسیک
تکیه های برابر یا بیش از حد بر روی کلمات، گذاشتن تاکید های صوتی بیش از حد روی هجاهای بدون تکیه و کلماتی که با الگوی کند بیان میشوند،کشیده گویی واج ها و فواصل طبیعی در گفتار دیده میشود . داشتن گفتار تقطیعی در بیماران دیزآرتری آتاکسیک وجود دارد
تنفس در بیماران دیزآرتری آتاکسیک
فعالیتهای تنفسی آسیب میبیند، شامل کاهش در ظرفیت حیاتی و ظرفیت کلی ششها، تنفس گفتاری دستگاه تنفس نا هماهنگ است.
عدم هماهنگی و ناهمزمانی قفسه ی سینه و شکم باعث اختلال در کنترل حجم ششها و فشار زیر چاکنایی میشود و در تنظیم جریان هوای خروجی جهت تولید گفتار مشکل دارند
ویژگی های گفتاری دیزآرتری آتاکسیک
اختلالات تولیدی بی ثبات دارند، خراب گویی واکه ،تغییرات زیاد بلندی صدا، هم خوانهای نامشخص دارند. همه ی کلمات را با استرس برابر یا بیش از حد بیان می کنند.
وظایف مخچه :
۱-تنظیم فعالیت های عضلات جهت حفظ تعادل 2-مقایسه و اصلاح وضعیت بدن3 -زمان بندی سریع و برنامه ریزی برای حرکات پرتابی 4-یادگیری حسی- حرکتی 5-پردازش اطلاعات بینایی-شنیداری 6-تنظیم رفتار زبانی –شناختی
نقایص همراه در بیماران دیزآرتری آتاکسیک:
۱- ناهنجاری های طرز ایستادن (Gait) ، برجسته ترین علایم بیماری مخچه است، عدم ثبات بدن در حالت ایستاده که به صورت تکان خوردن بیش ازحد دیده میشود که با بستن چشم ها بدتر میشود
۲- حرکات چشمی غیر طبیعی، نیستاگموس، مجموعه ای از لرزش ها و پرش ها و حرکات رفت و برگشتی چشم در هنگامی که فرد سعی میکند به یک چیزی خیره شود که باعث میشود از خط وسط منحرف شود
۳- دیس گرافی بیماران مبتلا به دیزآرتری آتاکسیک دارای مشکلات نوشتاری یا دیسگرافی هستند.
۴- ساختار های اعصاب کرانیال در گیر هستند و مشکلاتی را دارند.
۵- درصد کمی از آن ها احتمالا علایمی همچون توهم بینایی و افکار پارانوییدی دارند
نقش مخچه از نظر کنت
کنت و نتسل سه فرضیه را در مورد نقش مخچه در اجرای حرکات ماهرانه مثل گفتار مطرح کردند:
۱-مخچه یکپارچگی حسی- حرکتی را تحت تاثیر قرار میدهد و این کار را از طریق تحریک کردن دوک های عضلانی انجام میدهد، دوک های عضلانی بازخورد مداومی را در مورد وضعیت انقباض عضلات فراهم میکنند .
کاهش فعالیت دوک های عضلانی، سیستم حرکتی را از بازخورد حسی عمقی محروم میکند و سطح فعال سازی عضلانی را کاهش میدهد این حالت نیرو، دقت و سرعت حرکات را از بین میبرد و منجر به کندی جبرانی میشود .
۲-مخچه برای تفسیر اطلاعات حسی عمقی آوران، جهت کنترل حرکتی مهم میباشد آسیب به این تفسیر باعث عدم خودکاری حرکات میشود و باعث خطا در جهت ، فرمان بندی وهدفمند شدن حرکات میشود
۳-تعامل مخچه مغز شامل تنظیم و تسهیل دستورات حرکتی کورتکس به وسیله ی مخچه میشود واضح است که چنین اختلالات حسی-حرکتی در بیماریهای مخچه ای که در طی عملکرد غیر گفتار دیده میشود در طی فعالیت های گفتاری هم دیده میشود
تست هایی برای ارزیابی آتاکسیک :
۱-تست Heel-Toe:
از بیمار میخواهیم با قرار دادن پاشنه یک پا جلوی انگشت پای دیگر رو ی یک خط راست راه برود. بیماران مبتلا به دیزآرتری آتاکسیک در این مهارت توانایی ندارند.
۲-Rebound Test:
دست بیمار را به طرف خود میکشیم و از بیمار میخواهیم دستش را عقب بکشد وقتی ما دستش را ول میکنیم چون تعادل ندارد به صورتش میخورد.
۳-Heel-Shin Test:
پاشنه ی پا را زیر زانو قرار داده و مستقیم به سمت پایین و در جهت استخوان درشت نی میکشد. یکبار در حالت خوابیده و یک بار در حالت ایستاده باید انجام داد
۴-Finger to Noise Test:
انگشت خودش را یک بار به بینی خود و یک بار به انگشت درمانگر بزند و حرکات را سریع و تند باید انجام دهد که فرد نمیتواند به درستی انجام دهد
۵-Diado Test:
عدم توانیی در دیادوی حرکات و گفتار
۶-Drawing Test:
بیماران مبتلا به دیزآرتری آتاکسیک دچار ماکروگرافیا هستند
۷-ارزیابی اعصاب کرانیال:
در ارزیابی لازم است که هر زیر سیستم گفتاری از لحاظ جنبه های زیر بررسی شود 1-نیرو ۲-تونوس ۳-هماهنگی ۴-سرعت ۵-دقت ۶-استقامت
عملکرد اندام های فوقانی و تحتانی باید ارزیابی شوند نه صرفا برای تشخیص آتاکسیک بلکه برای تعیین نوع درمانی که باید برای آنها استفاده شود
درمان دیزآرتری آتاکسیک
مخچه مرکز مهم هماهنگی و یک‍پارچه سازی فعالیت های حسی حرکتی است. آسیب به آن دیزآرتری آتاکسیک را سبب میشود. مخچه فیبرهایی را از کورتکس حسی و حرکتی یا به صورت مستقیم و یا از طریق هسته های واسطه ای دریافت میکند آسیب به مخچه و راههای آن دیزآرتری آتاکسیک نامیده میشود
رویکردهای درمانی بیماران مبتلا به دیزارتری آتاکسیک به دو دسته تقسیم میشوند
۱-رویکرد هایی که روی مهارتها و تواناییهای فیزیولوژیک بیماران کار می کنندو و این تواناییها را را به حداکثر میرسانند تا تولید گفتار را بهتر کنند (دارویی و پزشکی)
۲-رویکرد درمانی رفتاری
در رویکرد اول که شامل درمان های جراحی و دارویی هدف درمان بهبود ساختار و یا عملکرد دستگاه گفتار است. وقتی فیزیولوژی پایه ی بیمار بهبود پیدا کرد بیمار توانایی این را دارد که راهکارهای جبرانی را برای صحبت کردن یاد بگیرد. این اهداف درمانی از طریق رویکردهای علامت درمانی یا جبرانی انجام می گیرد. این رویکرد های درمانی جنبه های خاصی از تنفس و آواسازی و تشدید و تولید و آهنگ را مورد توجه قرار میدهند
بهبود از طریق درمان رفتاری :
درمان های رفتار خاص ، جهت افزایش نیرو، سرعت، استقامت و دقت حرکت ساختارها و عضلات مجراهای صوتی مورد استفاده قرار میگیرند.
به عنوان مثال فردی که عضلات تنفسی ضعیفی دارد ممکن است عبارت هایی کوتاه و بلندی کم را تولید کند فرض بر این است که با بهبود عملکرد عضلات، طول عبارات و بلندی نیز بهبود یابد یا حداقل پتانسیل بیشتری برای بهبودی داشته باشند
باید ذکر شود که تمرینات عضلانی جهت حمایت فیزیولوژیکی برای گفتار فقط به فعالیتهای حرکتی غیر گفتاری محدود نمیشود بسیاری از درمانگران از محرک های شبه گفتاری مثل واکه ی ممتد و تک هجاهای تکراری در طی درمان استفاده میکنند .
با این همه هدف اصلی بهبود عملکرد عضلات جهت فرایند حرکتی خاص مثل استقامت عضله است نه تصحیح تولید صداهای گفتاری یا آموزش راهکارهای جبرانی گفتار
آموزش تنفس در بیماران دیزآرتری آتاکسیک
ایجاد ثبات در حرکات حنجره از طریق رویکرد درمانی ثبات بازدمی که شامل سه مرحله است :
مرحله اول آموزش تنفس در بیماران دیزآرتری آتاکسیک
۱-۳تا۴ ثانیه بازدم ثابت و سپس ۳تا۴ ثانیه استراحت، میتوان با گذاشتن کف دست بر روی شکم، بازدم را افزایش داد. از سایشی های چاکنایی نرم جهت کاهش سرعت جریان هوای بازدمی استفاده کرد
مرحله دوم آموزش تنفس در بیماران دیزآرتری آتاکسیک
آواسازی واکه ی پیوسته: همراه با یک وسیله ی بینایی به عنوان یک بازخورد
هدف مرحله دوم
غلبه بر افزایش نامناسب بلندی، وقفه های آواسازی و تلاش و تقلای اول آواسازی
مرحله سوم آموزش تنفس در بیماران دیزآرتری آتاکسیک
ایجاد توالی از هجاها بر روی یک بازدم، ابتدا بر روی کلمات تک هجایی و سپس به تدریج به سمت کلمات چند هجایی می رویم
تغییر زیر و بمی آموزش تنفس در بیماران دیزآرتری آتاکسیک:
استفاده از یک بازخورد بینایی مثل Visipich جهت ارادی کردن این تغییرات خرابگویی واجی به مشکلاتی در زمانبندی و هماهنگی حرکات حنجره مربوط میشود
درمان شش مرحله ای دوکین
مرحله ی ۱و۲:کشیده گویی واکه برای ۳ثانیه در هجاهای CV و سپس ۱ثانیه نگه داشتن تنفس مرحله ی ۳و۴: تولی توالی از واکه (a-e-u-i-o)به طور کشیده و مبهم وضعیت هدف برای هر واکه حدود ۲ثانیه است. مرحله ی ۵: کشیده گویی و دیرش واکه در هجاهای CVو کلمات CVCV معنی دار و سپس مکث بین کلمات. مرحله ی ۶: توالی از تولید کلمات و جملات با کیفیت صوتی طبیعی تر
استفاده از Slow Rate برای افزایش قابلیت فهم گفتار:
ابتدا بنظر بی اثر است. چون سرعت گفتار بیماران معمولا کمتر از افراد عادی است. تلاش برای افزایش سرعت گفتار باعث بالا رفتن خطاها میشود و اثر منفی بر فهم گفتار دارد.
دیزآرتری اسپاستیک
در اثر آسیب به نورون های حرکتی فوقانی است. عضلات در آن ضعیف هستند، تن عضلانی ماهیچه ها بالا است. دامنه ی حرکتی عضلات کم است.
ویژگی های گفتاری دیزآرتری اسپاستیک:
هم خوانها واضح تولید نمی شوند، خشونت صوتی وجود دارد، فرکانس و سرعت گفتاری پایین است. عبارات بیماران مبتلا به دیزآرتری اسپاستیک کوتاه است.
دیزآرتری اسپاستیک یکی از انواع دیزآرتری میباشد. در اثر صدمه به سیستم عصبی به وجود می آید. دراثر آسیب به نورون های حرکتی فوقانی است. عضلات در آن ضعیف هستند، بالا رفتن تن عضلانی را داریم دامنه ی حرکتی عضلات کاهش پیدا کرده است .
ویژگی های گفتاری دیزآرتری اسپاستیک
عدم وضوح هم خوان ها، خشونت صوتی، فرکانس و سرعت پایین گفتاری، عبارات کوتاه دارند.
درمان دیزآرتری
کار شما با گفتاردرمان در گفتاردرمانی بستگی دارد به اینکه شما کدام نوع دیزارتری را دارید؟ شدت آن چقدر است؟
گفتاردرمان در گفتار درمانی روی موارد زیر کار می کند:
آهسته کردن گفتارتان، استفاده از تنفس برای بلند صحبت کردن.
قوی تر کردن عضلات دهانتانف حرکت دادن بیشتر لب ها و زبانتان، گفتن واضح صداها در کلمات و جملات، استفاده از روش های دیگر برای ارتباط مثل ژسچرها، نوشتن و استفاده از کامپیوتر که به آن ها ارتباط های جایگزین و افزوده (AAC) گویند.
همچنین گفتاردرمان در گفتار درمانی میتواند با دوستان و خانواده ی شما کار کند.گفتاردرمان به آنها یاد می دهد که روشهای حرف زدن تورا یاد بگیرند و گفتار تورا بفهمند.
نکاتی درمورد صحبت کردن با کسانی که دیزارتری دارند:
ارتباط خوب بستگی به هر دو فرد شنونده و گوینده دارد. اینجا نکاتی برای هردوی شماست.
نکاتی برای افراد مبتلا به دیزآرتری هنگام صحبت با دیگران
اگر شما دیزارتری دارید اینجا نکاتی برای شماست. از عبارات تک کلمه از قبل از شروع صحبت در جمله استفاده کنید. استفاده از عبارات تک کلمه به شنونده خواهد گفت ک موضوع چیست.
استفاده از عبارات تک کلمه به شنوندگان کمک میکند که بفهمند شما چه میگویید. مثلا شما میتوانید بگویید”شام” قبل از اینکه بخواهید درباره ی آنچه میخواهید بخورید صحبت کنید.
با شنونده چک کنید که مطمئن شوید آنها شمارا درک کرده اند. به آرامی و بلند صحبت کنید. مکث کنید تا اجازه دهید دیگر افراد درباره ی انچه که گفته اید فکر کنند. سعی کنید زیاد صحبت نکنید وقتی که خسته اید.
ممکن است درک گفتارتان هنگامی که زباد صحبت می کنید و یا خسته هستید سخت تر باشد. سعی کنید کلمات را بکشید، اشاره کنید یا بنویسید هنگامی که در صحبت کردن مشکل دارید. ممکن است کودکان برای استفاده از این نکات نیاز به آموزش و یادآوری داشته باشند.
نکاتی برای شنوندگانی که با افراد دیزآرتری صحبت می کنند:
این نکات را با خانواده و دوستانتان به اشتراک بگذارید.
با فرد مبتلا به دیزآرتری درجایی ساکت و نور کافی صحبت کنید. به فرد مبتلا به دیزآرتری توجه کنید وقتی صحبت میکند. به فرد مبتلا به دیزآرتری نگاه کنید وقتی صحبت میکند. این ممکنه کمک کنه در درک چیزی که فرد میگوید.
وقتی که من حرف می زند و گفتار من قابل درک نیست اینرا بگویید. وانمود نکنید که گفتار مرا میفهمید. قسمتی از گفتار مرا که متوجه شدید را تکرار کنید تا من مجبور نشوم کل گفتارم را تکرار کنم. اگر شما هنوز هم گفتار مرا متوجه نمیشوید، از من سوالات بله خیر بپرسید. یا از من بخواهید اشاره کنم یا بنویسم آنچه را که میگویم.