فلج مغزی چیست؟ علت و نشانه ها و درمان آن
فلج مغزی چیست؟ علت و نشانه های آن کدام است؟ چگونه درمان می شود؟
فلج مغزی یا cerebral palsy به اختصار Cp نامیده می شود.
این یک اختلال حرکتی و وضعیتی است که به علت نقص یا ضایعه در پختگی مغزی به وجود می آید (Bax , 1964) .
اختلال و ضایعه غیر پیش رونده است .
فلج مغزی ممکن است قبل از تولد ، در زمان تولد یا در دوره ی نوزادی ایجاد شود .
نتیجه عمده آسیب در هماهنگی می باشد به نحوی که کودک قادر نیست حرکات با طیف طبیعی و یا حفظ وضعیت مناسب را انجام دهد .
ممکن است مشکلات همراه عضلات گفتار نیز مشاهده شود .
نشانه واقعی اختلال به قسمتی از سیستم حرکت بستگی دارد که آنجا تاثیر پذیرفته باشد .
در شدید ترین حالت ، ممکن است هر چهار اندام تاثیر پذیرفته باشد (کوادروپلژی).
در حالت شدید تر در اندام درگیر می شود که به آن دی پلزی گفته می شود که اگر در یک طرف بدن باشد همی پلزی گفته می شود .
اختلالات دیگری که در اثر اختلال در cns به وجود می آید عبارتند از :
مشکلات بینایی ، مشکلات شنوایی ، اختلالات حسی یا اختلالات دریافتی ، مشکلاتی در رشد شناختی و اپیلپسی .
به گروهی از اختلالات مغزی و دستگاه عصبی گفته می شود.
در بدو تولد و یا سنین بسیار پایین به وجود می آیند و برای تمام عمر وضعیت حرکت بدن، حفظ تعادل و عملکرد عضلات فرد را دچار اختلال می نمایند.
فلج مغزی یا CP به علت تکامل غیرطبیعی یا آسیب رسیدن به بخشهایی از مغز که حرکات بدن را کنترل می کنند، اتفاق می افتد.
درصد عمده ای از افراد مبتلا به فلج مغزی یا CP، دچار فلج مغزی مادرزادی هستند.
با این بیماری متولد می شوند (یعنی مشکل در دوره جنینی و یا در هنگام تولد آنها اتفاق افتاده است).
ولی درصد کوچکی از مبتلایان به فلج مغزی یا CP دچار نوع اکتسابی هستند.
فلج مغزی یا CP اکتسابی:
در بدو تولد مشکلی ندارند و بیماری آنها پس از تولد (معمولا در سال اول) به وجود آمده است.
این بیماری به کرتکس مغزی (Cerebral cortex) صدمه می زند.
قشر حرکتی مغز که دستورات مربوط به حرکت عضلات در آنها صادر می شود، آسیب می بیند.
و باعث اختلال در عملکرد و وضعیت قرارگیری عضلات بدن می شود.
این آسیب می تواند ناشی از عدم تکامل قشر حرکتی مغز در دوره جنینی باشد.
یا در نتیجه صدمه دیدن این بخش از مغز در هنگام زایمان و یا به علت بیماری های دیگر پس از تولد اتفاق بیافتد.
متاسفانه در هر دو شکل مادرزادی و اکتسابی بیماری، آسیب وارده به مغز دائمی است و قابل ترمیم نمی باشد.
از این رو اختلالات به وجود آمده برای تمام عمر باقی مانده و فرد مبتلا دچار معلولیت های مختلف می شود.
علائم و نشانه های بیماری
کودکان مبتلا به فلج مغزی، طیف وسیعی از علائم و ناتوانی ها را نشان می دهند.
کاهش قدرت عضلات دستها و پاها به صورت یک طرفه و یا دوطرفه، سفتی و اسپاسم عضلات دستها و پاها و گردن،
تغییر شکل و فرم طبیعی دستها، پاها و ستون فقرات، عدم توانایی در راه رفتن و یا راه رفتن به شکل غیرطبیعی،
اشکال و یا عدم توانایی در کنترل ادرار و مدفوع، اشکال و یا عدم توانایی در انجام عمل جویدن و فروبردن،
اشکال و یا عدم توانایی در تکلم، لرزش و یا پرش دستها و پاها و عدم توانایی در انجام اعمالی که نیاز به هماهنگی بین عضلات دارند، تعدادی از این علائم هستند.
افراد مبتلا به فلج مغزی ممکن است تنها بخشی از این علائم را داشته باشند و یا در موارد شدیدتر همگی این علائم را به همراه نشانه های دیگر )نشان دهند.
بسیاری از مبتلایان همچنین دچار حملات صرع Seizure) با اشکال و درجات مختلف می شوند.
بهره هوشی افراد مبتلا به CP هم معمولا از متوسط بهره هوشی جامعه پایین تر است
قدرت یادگیری مهارت های مختلف در این افراد نیز کمتر از افراد عادی می باشد.
در موارد شدید بیماری، افراد مبتلا برای ادامه زندگی و انجام اعمال ساده مانند حرکت، خوردن، آشامیدن و نظافت شخصی نیاز به حمایت کامل داشته و بدون این حمایت، ادامه حیات برای ایشان ممکن نمی باشد.
- علائم فلج مغزی از یک فرد به فرد دیگر متفاوت است و با گذشت زمان ممکن است تغییر نکند.
- بعضی از افراد مبتلا به فلج مغزی ممکن است به بیماریهای دیگر از قبیل تشنج، آسیب ذهنی، اختلال یادگیری و تأخیر رشدی نیز مبتلا باشند.
- علائم اولیه فلج مغزی معمولا قبل از سه سالگی ظاهر می‌شوند.
- نوزاد مبتلا به فلج مغزی اغلب در مقایسه با کودکان عادی، کندتر به مراحل رشدی خویش از قبیل غلتیدن، نشستن، چهار دست‌وپا رفتن، لبخند زدن و … دست پیدا می‌کند.
شیوع فلج مغزی
- شیوع فلج مغزی ۳/۳ در هر ۱۰۰۰ نفر است؛ تقریباً ۸۱ درصد آنها مبتلا به نوع اسپاستیک فلج مغزی هستند
- در میان کودکان با فلج مغزی ۸ درصد دچار طیفی از اختلالات مانند اوتیسم و ۳۵ درصد مبتلا به صرع هستند.
- ۵۶ درصد قادر به راه رفتن به تنهایی و ۳۳ درصد دچار محدودیت حرکتی و یا نا توانی در راه رفتن هستند
- فلج مغزی توسط آسیب یا ناهنجاری‌های مغزی ایجاد می‌شود.
- بسیاری از این مشکلات در دوران جنینی رخ می‌دهند
- این اختلال می‌تواند در هر زمان دیگری طی ۲ سال اول زندگی، زمانی که مغز کودک همچنان در حال تکامل است رخ دهد.
- در بعضی از افراد با فلج مغزی بعلت کاهش سطح اکسیژن (هیپوکسی) بخشهایی از مغز آسیب دیده‌اند.
علل قبل تولد فلج مغزی
عفونت ها، بیمارهایی نظیر سرخچه و انگل
کم اکسیژنی یا نرسیدن اکسیژن به مادر، و گره خوردن بند ناف که قبل تولد باعث عدم رسیدن اکسیژن به جنین می شود
خونریزی مغزی به دلیل ضربه های دوران بارداری
خونریزی های غیر عادی مادر به خصوص در ماه های اولیه و مسمومیت مادر
تماس اشعه x با مغز جنین در سه ماهه اول بارداری
مسمومیت غذایی،داردیی، خوردن قرص های آرام بخش به طور مداوم
حاملگی های متعدد و پشت سرهم که بتعث فشار های روانی و هیجانی مادر می گردد و کمبود غذاییو ضعف جسمی و روحی مادر را تشدید می کند
علل زمان تولد در ابتلا به فلج مغزی
- کم اکسیژنی نوزاد یا نرسیدن آکسیژن به مغز نوزاد، و انسداد ریه ها
- ضربه های وارده به مغز نوزاد
- تصادفات و حوادث مختلف
- کاهش فشار خون مادر
- سزارین(اگر هنگامی در کادر تیم پزشکی نباشد) زایمان های سخت که وزاد از طریق پا به دنیا می آید.
علل بعد تولد در ابتلا به فلج مغزی
- ضربه و تصادفات که در اثر ضربه مغزی و در سنین پایین باعث فلج مغزی می گردد.
- زخم ها و کوفتگی هایی که در ارتباط با مغز هستند.
- گاهی عفونت ای پوست سر به مغز سرایت می کند، له شدگی مغز(له شدن بافت ها و خونریزهای داخلی در بافت های مغزی)
- منژیت(ورم پرده ی مغز و مایع درون مغزی است که با درمان به موقع می توان کودکان مبتلا را نجات داد.
- آنسفالیت(عارضه مغزی، التهاب مغزی
عواملی که خطر ابتلا را افزایش می دهند
زایمان سخت و طولانی، زایمان زودرس قبل از هفته سی و هفتم حاملگی،
تولد نوزاد با وزن کمتر از پنج پوند (۵/۲ کیلوگرم)،
قرار گیری سر جنین در بالای رحم و پا در پایین (Breech presentation)، زایمان دوقلو و بیشتر،
ناسازگاری خونی بین مادر و جنین (عامل Rh و مواجهه مادر با مواد سمی مانند جیوه در دوران حاملگی).
خطر به دنیا آوردن کودکان مبتلا به CP در مادرانی که دچار بیماری های تیروئید کنترل نشده هستند
مادرانی که دچار عقب ماندگی ذهنی و یا حملات صرع به دفعات زیاد می باشند، بیشتر است.
فلج مغزی دارای چندین نوع متفاوت است
اسپاستیک(spastic)
باعث گرفتگی و مشکل در حرکت می شود.
آتتویید:
- فلج مغزی منجر به حذکات غیر ارادی و کنترل نشده می شود.
- آتاکسیک:
باعث مشکلی در تعادل و دید سه بعدی می شود.
- اسپاستیک (Spastic)،
- شایعترین نوع که ۷۰ تا ۸۰ درصد موارد را شامل می‌شود در اثر آسیب به نورون‌های حرکتی فوقانی در مسیر پیرامیدال ایجاد می‌شود گاهی دو طرفه‌است حداقل با دو مورد از موارد زیر مشخص می‌شود:
- الگوی حرکتی غیرطبیعی، افزایش تون(tone)عضلات، رفلکس‌های پاتولوژیک مانند بابنکس و هیپررفلکسی
- آتاکسیک (Ataxic)، در کمتر از ۵ درصد موارد مشاهده می‌شود به علت آسیب مخچه روی می‌دهد ومشخصات آن عبارت است از وضعیت (posture )غیرطبیعی و فقدان هماهنگی منظم عضلات و یا هر دو
پیشگیری از ابتلا
پیشگیری:
برخی از موارد فلج مغزی قابل پیشگیری نیستند مانند کودکانی که با ناهنجاری های ژنتیکی به همراه CP متولد می شوند،
ولی برخی از موارد فلج مغزی قابل پیشگیری هستند.
واکسیناسیون کامل مادران پیش از بارداری،
مراقبت های مناسب در دوران بارداری برای پرهیز از به دنیا آوردن کودکان نارس و یا کم وزن،
برنامه ریزی برای انجام عمل سزارین در مواردی که نیاز قطعی به این عمل وجود دارد،
دور نگه داشتن مادران از بیماران مبتلا به سرخجه و درمان مناسب در دوران حاملگی در مورد مادرانی که ناسازگاری خونی (Rh) با کودک خود دارند،
از جمله مواردی هستند که ممکن است از ابتلا جنین و نوزاد به فلج مغزی مادرزادی پیشگیری نمایند.
برای پیشگیری از فلج مغزی در مورد کودکان متولد شده، درمان زردی طبیعی نوزادان (که معمولا پس از روز پنجم یا هفته اول زایمان به وجود می آید)،
محافظت از ایشان در برابر ضربات و صدمات به سر (به خصوص رعایت موارد ایمنی در رانندگی و قرار دادن کودکان در صندلی مخصوص)
و رعایت برنامه واکسیناسیون و ویزیت های پزشکی دوره ای کودک بر طبق جدول زمانی که متخصصان بهداشتی توصیه می کنند،
از مواردی هستند که خطر ابتلا به فلج مغزی اکتسابی را کاهش می دهند.
ترتیبات مراقبت مناسب را در زمان حاملگی، شروع درد زایمانی، و زایمان فراهم آورید.
در زمان حاملگی، رژیم غذایی طبیعی و متعادل داشته باشید.
در زمان حاملگی، بدون مشورت با پزشک خود هیچ دارویی مصرف نکنید. به هیچ عنوان الکل ننوشید.
در زمان حاملگی، از افراد بیمار و مبتلا به عفونت دوری گزینید.
تشخیص
- فلج مغزی ممکن است بطور زود هنگام در نوزادی که به دلیل زایمان زودرس یا سایر مشکلات سلامتی در خطر ابتلا به این مشکل است، تشخیص داده شود.
- پزشکان از جمله متخصصین رشد کودکان و متخصصین مغز و اعصاب معمولاً پس از تولد نوزاد را به دقت کنترل می‌کنند تا تاخیرات در رشد یا مشکلاتی در عملکرد عضلات که ممکن است نشان دهنده فلج مغزی باشند را شناسایی کرده و به آن رسیدگی کنند.
- در کودکی که با دوره کامل به دنیا آمده و سایر عوامل خطر فلج مغزی را ندارد، ممکن است تشخیص اختلال در سال اول دشوار باشد.
- پزشکان اغلب تا زمانی که تاخیری را در نقاط عطف رشد (برای مثال عدم توانایی گرفتن انگشتان پا تا ۴ ماهگی یا ناتوانی در نشستن تا ۷ ماهگی) که می‌تواند نشان دهنده‌ی فلج مغزی باشد، مشاهده نکنند، قادر به تشخیص فلج مغزی نخواهند بود.
- شل یا سفت بودن بیش از حد عضلات، عدم هماهنگی مناسب حرکات، و وجود رفلکس‌های نوزاد در بالاتر از سنی که انتظار می‌رود، نیز می‌توانند علائم فلج مغزی باشند.
درمان
در حال حاضر هیچ درمان قطعی برای فلج مغزی یا بیماری سی پی وجود ندارد.
اما منابع و درمان‌های مختلفی می‌توانند به بهبود کیفیت زندگی کودکان مبتلا به فلج مغزی کمک کنند.
درمان های کمکی
دارو و جراحی
رژیم غذایی
درمان‌های کمکی
انواع مختلفی از درمان‌ها می توانند به کودکان برای دستیابی به حداکثر پتانسیل رشد کمک کنند.
به محض تشخیص فلج مغزی، کودک می‌تواند درمان برای حرکت و سایر نواحی که نیاز به کمک دارند مانند یادگیری، تکلم، شنوایی و رشد اجتماعی و عاطفی را شروع کند.
دارو و جراحی در فلج مغزی
دارو، عمل جراحی یا بریس‌ها می‌توانند به بهبود عملکرد عضله کمک کنند.
جراحی ارتوپدی می‌تواند در ترمیم دررفتگی ران و یا اسکولیوز (انحنای ستون فقرات) که مشکلات شایع مرتبط با فلج مغزی هستند، موثر باشد.
برای درد یا گرفتگی شدید عضلانی، کودکان می‌توانند داروهای خوراکی دریافت کنند یا یک پمپ (پمپ باکلوفن) در زیر پوستشان کاشته شود.
رژیم غذایی در فلج مغزی
کودکان می‌توانند با مصرف مواد غذایی سرشار از کلسیم، ویتامین دی و فسفر، سلامت استخوان‌های خود را بهبود بخشند.
این مواد مغذی به قوی ماندن استخوان‌ها کمک می‌کنند.
با مشورت با پزشکان، متخصصین تغذیه و حتی درمانگران گفتار و زبان می‌توان از دریافت مواد مغزی مناسب مطمئن شد.
در صورت لزوم تغییراتی را در رژیم غذایی یا روال وعده‌های غذایی ایجاد کرد.
ممکن است برای درمان شرایط پزشکی مختلف، نیاز به متخصصین پزشکی مختلفی باشد.
حتی در صورتی که نیاز به متخصصین پزشکی متعددی باشد، همچنان داشتن یک پزشک مراقبت‌های اولیه یا یک متخصص فلج مغزی مهم است.
این پزشک مراقبت معمول کودک شما را کنترل می‌کند و برای هماهنگ کردن اقدامات مراقبتی کودک به شما کمک خواهد کرد.
تیمی از متخصصین با شما کار می‌کنند تا نیازهای فرزند شما برآورده شود.
این تیم می‌تواند شامل درمانگرها، روانشناسان، مربیان، پرستاران و مددکاران اجتماعی باشد.
نقش کاردرمانی در درمان فلج مغزی
- که با استفاده از تمرینات و فعالیتهای هدفمند می تواند برای افراد مبتلا به بیماریهای نورولوژیک از جمله کودکان فلج مغزی مؤثر واقع شود و از میزان معلولیت و مشکلات بیماران کم کند.
- با انجام کاردرمانی مستمر، مسیر استقلال و کسب توانایی برای انجام امور روزمره این افراد فراهم خواهد شد.
کاردرمان مهمترین عضو تیم توانبخشی کودکان فلج مغزی می باشد. - کاردرمانی هنر به کارگیری تمرینات و فعالیتهای هدفمند جهت کمک به کسب مراحل رشد طبیعی کودک، جلوگیری از دفورمیتی‌ها و بدشکلی‌های نابجا در اندامها و مفاصل و در نهایت کمک به کودک در انجام فعالیتهای روزمره می باشد.
نقش گفتار درمانی در فلج مغزی :
- مهارتهای حرکتی دهان ، نیازمند یک انجام صحیح فرابنده پیچیده ارسال و دریافت پیامهای عصبی بین مغز و عضلات مختلف( صورت، گلو و گردن )است.
- در اینصورت تنفس، صحبت کردن، جویدن، بلعیدن و هضم را بصورت هماهنگ و درست انجام می شود.
- گفتار درمانی فلج مغزی ، کمک می کند تا مهارتهای ارتباطی ( گفتار و زبان ) و همچنین بلع بصورت قابل توجهی بهبود یابد.