رفتاردرمانی چیست؟ چگونه انجام میشود؟

رفتار درمانی

مقدمه رفتاردرمانی

از ۱۹۸۰ تاکنون محققان گزارش های گوناگونی را از تاثیر برنامه های مداخلات رفتاری در درمان کودکان مبتلا به طیف اتیسم گزارش کرده اند.

این نتایج شامل افزایش سطح رشدی کودک،به دست آوردن نمرات برتر هوشی،رشد رفتارهای اجتماعی و مهارت های ارتباطی و نیز کاهش رفتارهای طیف اتیسم بوده است.

ویا لواس تراپی بوده است.ABA IBI EIBIاین برنامه ها با نام های مختلف

مبنا و هسته اساسی همه این برنامه ها مبتنی بر نظریات رفتارگرایی،کاربرد اصول یادگیری،شرطی شدن و استفاده از روش های افزایش،کاهش و حذف رفتار ها می باشد.

ABA و رفتاردرمانی

یا تحلیل رفتار کاربردی،اقتباس شده از دیدگاه ها،اصول و برنامه هایABA

تغییر رفتار اسکینر می باشد.

سعی شده است تا از طریق مشاهده مستقیم رفتار کودک،ارزیابی وABAدر

تحلیل دقیق آن،رابطه میان محیط و رفتار کودک آشکار و نیز آن دسته از ویژگی های محیطی که می تواند موجب ایجاد رفتار جدید،تقویت و یا کاهش رفتار در کودک می شوند کشف گردد.

در مورد کلیه ی کودکان و بزرگسالان دارای بیماری های روانی،ناتوانی های رشدABA

اختلالات یادگیری و نظیر آن کاربرد دارد.

می تواند توسط درمانگران،والدین،مربیان و سایر ABAمداخلات انجام شده توسط

نزدیکان فرد انجام شود.

در آن اجرا می شود می تواند محیط خانه،مدرسه،بیمارستان باشد.ABAمحیطی که

مورد مداخله و درمان قرار می گیرند می تواند مشکلات زبانی،ABAرفتارهایی که توسط

نارسایی در رفتارهای اجتماعی،مهارت های تحصیلی،مهارت های زندگی،ناهنجاری هایی مانند پرخاشگری،آسیب به خود،رفتارهای کلیشه ای باشد.

 ABAهدف از کاربردبرای کودک مبتلا به طیف اتیسم

*آموزش و ایجاد مهارت های جدید

*نگهداری و حفظ رفتار مطلوب در کودک

*افزایش رفتارهای مطلوب در کودک

*تعمیم رفتار مطلوب و رفتار یاد گرفته شده به سایر شرایط و موقعیت های مشابه

*کاهش و یا حذف رفتارهای نامطلوب مانند ایجاد قشقرق،آسیب به خود،ر فتارهای وسواس جبر ی و نظیر آن.

ABAاجزا و رفتاردرمانی

محرک های تمیزی:علامت یا یک نشانه ی محیطی است که درمانگر می خواهد به کودک آموزش بدهد تا با ارائه آن پاسخ مناسب بدهد.

محرک های سرنخ:یک نشانه،علامت یا محرک پیش آیندی است که به تمییز و تشخیص محرک تمییزی در کودک کمک می کند و موجب آن می شود تا کودک در مقابل محرک تمیزی پاسخ صحیح بدهد.

پاسخ:رفتاری است که هدف آموزش می باشد و با تشخیص محرک تمیزی کودک باید ان پاسخ را ارائه دهد.

فاصله میانی کوشش:مکث های کوتاهی است میان کوشش های متوالی کودک برای دادن یک پاسخ مناسب.

رفتاردرمانی محرک تقویت کننده

فرآیند تقویت

تقویت فرآیندی است که در آن پس از یادگیری رفتاری از سوی کودک محرک خوشایندی به او ارائه می شود و به این وسیله احتمال تکرار آن رفتار در آینده افزایش پیدا می کند.

انواع تقویت کننده ها و رفتاردرمانی

تقویت کننده های اولیه یا نخستین

تقویت کننده های ثانوی

تقویت کننده های اجتماعی

تقویت کننده های پته ای

تقویت کننده های فعالیتی

تقویت کننده های بازخوردی

تقویت کننده های درونی

تقویت کننده های اولیه یا نخستین

این نوع تقویت کننده ها ذاتا خاصیت تقویت کنندگی دارند و به بقای ارگانیسم وابسته اند مانند آب،غذا،خوراک و ……..

این نوع تقویت کننده ها برای کودکان مبتلا به اتیسم نمی باشد زیرا قابل دست کاری،افزایش و کاهش نمی باشد چون حیات کودک به آن وابسته است و به ویژه در مراحله ی حذف تقویت کننده ها قابل اعمال نیست.

تقویت کننده های ثانوی

به آن تقویت کننده های شرطی نیز گفته می شود.

این نوع تقویت کننده ها در اصل خاصیت تقویت کنندگی ندارند اما بر اثر مجاورت با تقویت کننده های نخستین یا تقویت کننده های شرطی نیرومند خاصیت تقویت کنندگی پیدا کرده اند مانند  اسباب بازی،شکلات و ….

تقویت کننده های اجتماعی

به آن دسته از تقویت کننده ها گفته می شود که به وسیله ی دیگران به کودک ارائه می شود و محتوای روان شناختی-اجتماعی دارند مانند توجه کردن،لبخندزدن،بغل کردن،اظهارات محبت آمیز.

تقویت کننده های پته ای

به انواع ستاره ها ،برچسب ها و ژتون ها گفته می شود که پس از انجام رفتار مطلوب به کودک داده می شود تا او بتواند آن هارا تبدیل به شیرینی ،غذا،

اسباب بازی و سایر تقویت کننده های مورد علاقه اش نماید.

تقویت کننده های فعالیتی

از فعالیتی که کودک دوست د ارد به عنوان تقویت کننده استفاده می شود.برای مثال از علاقه کودک به یک موسیقی می توان استفاده کرد  و بعد  از رفتار مطلوب به او اجازه داد  تا موسیقی مورد علاقه اش را گوش کند.

تقویت کننده های بازخوردی

به اطلاعاتی که از نتایج کار یا رفتار یک فرد به او داده می شود بازخورد می گویند.

بازخورد از نتایج اعمال فر د به ویژه اگر بر پیشرفت او تاکید کند نوعی تقویت کننده نیرومند است.

تقویت کننده های درونی

به احساس رضایت حاصل از توفیق در یک رفتار گفته می شود.

انجام آن به صورت فی البداهه در  کودکان اتیسم بسیار دشوار است ولی می توان به آن ها آموخت که وقتی کارشان خوب بوده از آن لذت ببرند مثلا بگویند *دستم درد نکنه*آفرین بر خودم*

انواع تقویت

تقویت مثبت:

به ارائه یک محرک خوشایند بعد از بروز رفتار به کودک که موجب نیرومند ی رفتار و در نتیجه افزایش د فعات بروز آن در کودک می گردد تقویت مثبت گویند .

تقویت منفی:

اجتناب از یک محرک آزاردهنده و تلخ که منجر به افزایش رفتار مطلوب می شود .به عبارتی کودک به منظور اجتناب از یک محرک آزاردهنده رفتار مطلوبی را انجام می دهد.

در کودک مبتلا به طیف اتیسم ABAچگونه رفتار مطلوب را به روش
ایجاد کنیم؟

در اینجا بحث بر سر رفتار های مطلوبی است که در خزانه ی رفتاری کودک مبتلا به اتیسم وجود ندارد  اما شایسته تر آن است که آن ها را در کودک ایجاد  کنیم.

مهم ترین روش هایی که برای ایجاد رفتارهای تازه در کودک به کار می رود روش شکل دهی و روش زنجیرسازی می باشد.

روش شکل دهی در رفتاردرمانی

روش شکل دهی بر این فرض اساسی روان شناسی استوار است که همه ی رفتارهای پیچیده از تغییر شکل تدریجی رفتارهای ساده به وجود می آیند.

به عبارتی همه ی رفتارها شکل توسعه یافته یک رفتار ساده تر از خود می باشند.

در این روش چون رفتار مورد نظر از قبل در خزانه ی رفتاری کودک وجود ند ارد نمی توانیم منتظر وقوع ان رفتار بنشینیم و بعد به تقویت ان بپردازیم بلکه کاری که باید صورت گیرد این است که یکی از رفتارهایی را که اندک شباهتی به رفتار نهایی مورد نظر دارد  و در خزانه رفتاری کودک وجود د ارد  انتخاب کنیم و شروع کار خود قرار دهیم.

گام هایی که در روش شکل دهی باید برداشته شود

۱)انتخاب رفتار نهایی که مورد نظر آموزش می باشد .

۲)پیداکردن یک نقطه شروع و یا ر فتار کوچکی شبیه رفتار نهایی در کودک

۳)تهیه ی گام ها و مراحل لازم از نقطه شروع تا رفتار نهایی

۴)در نظر گرفتن تقویت بعد از انجام هر گام جدید

۵)اجرای روش شکل دهی

۶)استفاده از سرنخ ها و راهنمایی های به ویژه عملی یه کودک

روش زنجیرسازی ورفتاردرمانی

در روش زنجیرسازی اجزای ساده یک رفتار به دنبال هم قرار داده می شوند تا اینکه سرانجام رفتار مرکب مورد نظر حاصل آید.

به رفتارهای ساده ای که از پیوند ان ها رفتار پیچیده ای به دست می اید حلقه های زنجیره رفتاری و به مجموع رفتار حاصل از پیوند این حلقه ها زنجیره ی رفتاری می گویند.کودک باید به تمام زنجیره ها مسلط باشد تا گام دیگر با او شروع شود.

روش های نگهداری رفتار مطلوب

ما در مباحث گذشته به این بحث که چگونه رفتاری را در کودک ایجاد کنیم پرداختیم.همچنین بیان شد که از تقویت برای افزایش احتمال رخ داد پاسخ باید استفاده کرد .

اما همواره باید به این نکته توجه داشت که رفتار ایجاد شده یا تغییریافته اگر تنها د ر شرایط خاصی که موجب ان شده است و تنها در حضور تغییردهنده رفتار انجام شود

برنامه تغییر رفتار را نمی توان یک برنامه موفق نامید.تغییر حاصل در رفتار باید در شرایط ورای انچه در ان تغییر ایجاد شده و در غیاب شخصی که موجبات تغییر را فراهم اورده است نیز باید رخ دهد به عبارتی رفتار تغییریافته باید به زمان ها،شرایط و مکان های دیگر تعمیم یابد.

برنامه های تقویت رفتاردرمانی

منظور از برنامه تقویت این است که مشخص کنیم که رفتار موردنظر به چه میزانی باید تقویت شود تاهم یادگرفته شود و هم نگهداری شود.

معروف ترین برنامه های تقویت عبارتند از:

برنامه تقویت پیوسته یا پیاپی

برنامه تقویت ناپیاپی

برنامه تقویت با نسبت ثابت

برنامه تقویتی با نسبت متغیر

برنامه تقویتی با فاصله ثابت

روش های تعمیم رفتار یاد گرفته شده

موقعیت های طبیعی زندگی را از نظر دور ندارید.بکوشیدحتی الامکان اموزش را در شرایط طبیعی انجام دهید .

شرایط آموزش را متنوع سازید.

از محرک های طبیعی در موقعیت آموزش استفاده کنید.

روش های کاهش و حذف رفتارهای نامطلوب

به طور  کلی رفتارهای نامطلوب کودکان مبتلا به طیف اتیسم را از دو راه میتوان کاهش د اد:

*کاهش دادن تدریجی غیرمستقیم رفتارهای نامطلوب و جانشین ساختن رفتارهای مطلوب به جای آن ها.

*کاهش داد ن مستقیم رفتارهای نامطلوب

روش های مثبت کاهش ر فتار

*تقویت تفکیکی میزان کم رفتار

*تقویت تفکیکی رفتارهای دیگر

*سیری یا اشباع

تقویت تفکیکی میزان کم رفتار

برخی رفتارها هستند که به میزان کم آن مطلوب اند اما اگر به میزان زیاد انجام شوند نامطلوب یا حتی مضر هستند.

تقویت تفکیکی رفتار های د یگر

در این روش همه ی رفتارهای فرد تقویت می شود  جز رفتاری که نامطلوب تشخیص داده شده است.

تقویت در این روش وابسته است به انجام ندادن یا حذف رفتار نامطلوب و نه انجام دادن آن.

سیری یا اشباع در رفتاردرمانی

به کاهش رفتار حاصل از فقدان اثر بخشی تقویت کننده ای که آن رفتار حفظ می کندگفته می شود.

در سیری فقدان اثر بخشی در نتیجه ی ارائه بیش از اندازه ی یک تقویت کننده ایجاد می شود.تقویت کننده ی فراوان برای کودک ازار دهنده است.

روش های منفی کاهش رفتار

*خاموشی

*محروم کردن از تقویت

*جریمه کردن

*جبران کردن

خاموشی

خاموشی فرآیندی است که در قبال رخ دادن رفتار،هیچ گونه تقویتی ارائه نمی شود.

تکرار رفتار بدون تقویت موجب خاموشی آن می شود.

در استفاده از روش خاموشی بهتر آن است همزمان با خاموش کردن یک رفتار نامطلوب ،رفتار مطلوب را تقویت کنیم در غیر این صورت ممکن است عوارض جانبی به وجود آید.

محروم کردن از تقویت در رفتاردرمانی

در این روش کودک به خاطر انجام رفتاری نامطلوب برای مدتی از فرصت تقویت محروم می شود .

محروم کردن به دو صورت انجام می شود یا فرد را از محیطی که در آن تقویت دریافت می کند محروم می کنند  که این روش زمانی موثر است که کودک از محیطی که دوست دار د به محیطی که د وست ندارد منتقل شود.

در روش دوم محروم کردن،منبع تقویتی ر ا از دست کودک دور نگه می دارند.

جریمه کردن در رفتاردرمانی

روش جریمه کردن یعنی حذف مقداری از تقویت کنند ه های یک فرد،

درازای رفتار نامطلوب که انجام داد ه است . شرط استفاده از روش جریمه کردن ان است که فرد قبلا مدتی تقویت شده باشد تا بعد بتوان مقداری از تقویت کنند ه های دریافتی او را پس از انجام رفتار نامطلوب از او گرفت.

فرق جر یمه کردن با محروم کردن این است که در محروم کردن فرد برای مدتی از تقویت محروم می شود در جریمه کردن برخی از تقویت کننده های کودک حذف می شود.

جبران کردن

در روش جبران کردن از کودک خواسته می شود تا به ازای رفتار نامطلوبی که انجام داد ه است آن را اصلاح کند.

هدف روش جبران کر دن آن است که  به کودک آموزش داد ه شود  تا برای رفتار نامناسب خود قبول مسئولیت نماید و رفتار مناسب را یاد بگیرد.

برچسب ها